Lista Błędów Poznawczych Top 50.
Zniekształcenia poznawcze w myśleniu
Często nie zdajemy sobie sprawy, że podlegamy nieświadomym błędom,
które wpływają na nasz osąd i zachowanie.
Czym jest Błąd Poznawczy? To utrwalony, nieracjonalny błąd w naszym myśleniu, który wpływa na wyciągane przez nas wnioski, na nasze emocje, i w efekcie na nasze decyzje, postawy i zachowania.
To pojęcie zostało wprowadzone po raz pierwszy przez Daniela Kahnemana i Amosa Tversky’ego w roku 1972. Dzięki temu powstała ekonomia behawioralna, a Kahneman jest między innymi autorem sławnej książki pt. "Pułapki Myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym".
Można z powodzeniem stwierdzić, że każdy błąd poznawczy jest ograniczeniem dla prawidłowego postrzegania rzeczywistości, która nas otacza. Takie pomyłki nazywa się również heurystyką lub błędem kognitywnym.
Błędy poznawcze wpływają w sposób fundamentalny na to, jak zapamiętujemy wydarzenia. Prowadzi to do uproszczonego i zniekształconego zapamiętywania informacji. W szczególności do zapamiętywania tylko tych danych, które potwierdzają nasze przekonania. Jednym z głównych powodów zaprzeczania rzeczywistości jest tendencja do zachowania dobrego samopoczucia. Inny powód to zweryfikowany naukowo fakt, że nasz umysł lubi chodzić na skróty. Dlaczego? Po pierwsze dlatego, że świadome przetworzenie wszystkich docierających do nas informacji zajmowałoby dużo czasu. Po drugie dlatego, że nasz mózg zużywa dużo więcej energii na przetworzenie informacji i analizę opcji, które nie są zgodne z wytworzonymi już szybkimi ścieżkami neuronowymi.
Nasze postrzeganie jest szczególnie zaburzone w przypadku podejmowania decyzji w niepewnych sytuacjach. Nieuświadomione Błędy Poznawcze dochodzą do głosu najczęściej wtedy, kiedy musimy podjąć ważne decyzje lub, z powodu czynników zewnętrznych, zmuszeni jesteśmy do dokonywania oceny na podstawie niepełnych informacji. Stan, w którym jesteśmy pod presją czasu lub pod wpływem silnych emocji naukowcy określają stanem ograniczonych zasobów poznawczych. Wtedy często bierzemy pod uwagę niewłaściwe czynniki, które znacząco wpływają na formułowanie poprawnych sądów. Najlepszym przykładem jest tendencja do przeceniania znaczenia tych informacji, które są dla nas łatwo dostępne.
Błędy poznawcze – psychologia podejmowania decyzji.
Negatywny wpływ na nasze myślenie
Każdy przykład Błędu Poznawczego pokazany jest w formie infografiki.
A te infografiki można pobierać i dowolnie wykorzystać!
Wg Wikipedii wszystkich do dzisiaj opisanych Błędów Poznawczych, którymi zajmuje się psychologia jest 188.
Nasza biblioteka zawiera 50 najważniejszych przykładów.
Jednym z naszych ulubionych jest Efekt Dunninga-Krugera. Można go podsumować takim zgrabnym zdaniem: "Ignorancja jest stanem błogosławionym"
(bo jeśli nie wiesz, że czegoś nie wiesz, to się nie martwisz i nie stresujesz)
Ten Błąd Poznawczy znajdziesz poniżej na Infografice nr 17.
Jednym z błędów poznawczych najczęściej spotykanych w świecie korporacji jest Przekleństwo Wiedzy
(ang. Curse of Knowledge or Curse of Expertise Bias), będący powodem wielu nieporozumień w komunikacji (Infografika nr 9). Równie często w środowisku biznesowym występuje Myślenie Grupowe (ang. Groupthink Bias).
Na tę przypadłość często chorują tzw. "management teams" (Infografika nr 5). Niestety równie często postawą prezentowaną przez te zespoły jest obwinianie innych w przypadku porażki i tendencja do przypisywania sobie zasług w przypadku sukcesu (ang. Self-serving Bias). A liderom biznesowym na najwyższych szczeblach często towarzyszy Złudzenie Ponadprzeciętności.
A w codziennym życiu najczęściej chyba dotyka każdego z nas Naiwny Realizm
(ang. Naive Realism). To bardzo silne źródło nieporozumień, sporów i konfliktów (Infografika nr 14).
Wśród innych Błędów Poznawczych warto wymienić Podstawowy Błąd Atrybucji, Efekt Potwierdzenia (inaczej samospełniające się przewidywania), Efekt Aureoli, Efekt Ślepej Plamki, Heurystykę Dostępności (ang. Availability Heuristic) czy też Efekt Wspierania Decyzji.
Błąd dostępności polega na opieraniu się w pierwszej kolejności na informacjach, które są łatwo dostępne i nie podejmowaniu wysiłku głębszej analizy innych danych. Występuje bardzo często przy inwestowaniu środków finansowych. A ostatni z wymienionych efektów polega na pamiętaniu własnych decyzji jako lepszych, niż w rzeczywistości były. I to ma zgubny wpływ na kolejną podejmowaną przez nas decyzję.
W marketingu często występuje Błąd Reprezentatywności (czyli niewłaściwa ocena prawdopodobieństwa oczekiwanego zdarzenia przeprowadzona na podstawie wcześniejszego wystąpienia innego zdarzenia). I ma to miejsce na dwa sposoby. Z jednej strony firmy mogą kierować swoje kampanie do niewłaściwej grupy docelowej bezrefleksyjnie kopiując konkurencję, która odnosi sukcesy. Z drugiej strony w reklamach zawarte są specjalne schematy myślowe, które mają być bliskie odbiorcom i skłaniać ich do podjęcia decyzji zakupu.
Lista Błędów Poznawczych w formie graficznej biblioteki to jeszcze nie wszystko co dla Ciebie przygotowaliśmy. Znajdziesz tu również bardziej szczegółowe opisy wybranych pięciu Błędów Kognitywnych, które wg nas występują najczęściej w świecie zachodnim XXI wieku.
Ponadto, na końcu tego opracowania znajdziesz konkretne wskazówki, które w pięciu krokach wyjaśniają
jak Błędy Poznawcze identyfikować, jak je eliminować i jak ich unikać w przyszłości.
I czeka na Ciebie również jedna dodatkowa niespodzianka!
Jeśli dotarłeś do tego miejsca mam dla Ciebie specjalny prezent.
Pod poniższym linkiem znajdziesz, naszym zdaniem, najbardziej kompletne zestawienie
pokazane na jednej infografice:
A jeśli jesteś mocno zainteresowany również takimi tematami, jak:
Myślenie Krytyczne,
Błędy Logiczne,
Kreatywność,
Burza Mózgów,
pod poniższym linkiem znajdziesz bardzo atrakcyjne infografiki, plakaty i wizualizacje, dostępne zarówno w formie elektronicznej, jak i fizycznej, a wśród nich, między innymi, bezpłatny plakat oraz Interaktywne Biblioteki:
Pięć najważniejszych heurystyk spośród listy błędów poznawczych, które warto znać i przepracować.
Na jakie schematy myślowe należy zwracać szczególną uwagę? Z którymi spotykamy się najczęściej w codziennym życiu? Które skróty są najgorsze w skutkach i jakich błędów w myśleniu należy unikać w pierwszej kolejności?
Nie znaleźliśmy wiarygodnych źródeł wiedzy lub miarodajnych raportów na temat błędów poznawczych. Takich, które podawałyby poparte badaniami informacje o tym, które z nich są popełniane przez ludzi najczęściej.
I prawdopodobnie takie zestawienie wyglądałaby inaczej w zależności od kręgów kulturowych, płci, wieku i profilu zawodowego.
Przedstawiamy więc nasz subiektywny wybór. Wg nas, w dzisiejszym świecie to one wpływają najbardziej na nasz proces decyzyjny - zarówno w pracy, jak i w życiu prywatnym. To wzorce sytuacyjne, których nie wolno ignorować. Szczególnie w przypadku podejmowania szybkich decyzji na podstawie ograniczonych danych.
1. Efekt zakotwiczenia (ang. Anchoring Effect)
Ten skrót myślowy silnie wpływa na decyzje, które ludzie podejmują szczególnie w przypadku zakupów. To tendencja do zbytniego polegania na swoich własnych doświadczeniach z przeszłości oraz na informacjach często powtarzanych w mediach lub handlu. Bierzemy pod uwagę i zakotwiczamy się w tym, co już wiemy (lub co nam często powtarzano) i w ten sposób możemy ulegać manipulacji lub ograniczać możliwość swojego wyboru. Np. jak tu nie skorzystać z obniżek cen! I to szybko, bo zaraz ich nie będzie (a przecież w dzisiejszym świecie obniżki nie mają końca).
2. Efekty Fałszywego Konsensusu (ang. False Consensus Effect) oraz Naiwnego Realizmu (ang. Naive Realism)
Błąd Poznawczy Fałszywego Konsensusu (ang. False Consensus) może dotyczyć niemalże wszystkich sfer naszego życia. Bo wiąże się z wszystkimi sytuacjami, kiedy komunikujemy się z innymi ludźmi. To nieuprawnione przekonanie, że inni myślą tak samo, że "wszyscy to wiedzą", że to "oczywista oczywistość". Nie dopuszczamy do siebie lub nie zdajemy sobie sprawy, że możliwe jest, aby ktoś myślał inaczej, niż my. A jeśli w bezpośredniej rozmowie nie słyszymy aktywnie wyrażonego odmiennego zdania, jesteśmy głęboko przekonanie, że inni się z nami zgadzają (infografika nr 8).
Błąd Fałszywego Konsensusu jest bardzo podobny do Naiwnego Realizmu (ang. Naive Realism). W tym drugim przypadku jesteśmy głęboko przekonani, że zawsze widzimy obiektywną rzeczywistość, że "tak jest naprawdę", że "taki jest świat". To silne źródło nieporozumień, zwłaszcza w bezpośredniej komunikacji między ludźmi. Aby dobrze zobrazować Naiwny Realizm, wystarczy spojrzeć na Infografikę nr 14.
3. Efekt Stereotypu (ang. Stereotyping) oraz Stronniczości Grupowej (ang. In-Group Favoritism)
Dzisiejszy świat coraz bardziej się globalizuje, ale paradoksalnie coraz bardziej się dzieli. Pędzimy coraz szybciej i coraz bardziej boimy się tego czego nie znamy lub tego, czego nie rozumiemy. A nie chcemy (lub nie mamy czasu!) dokonać wysiłku, aby najpierw coś zrozumieć.
Heurystyka (Efekt) Stereotypu oraz Stronniczości Grupowej tego właśnie dotyczą. Bardzo szybko wydajemy osądy o innych bez sprawdzenia ważnych szczegółów (czasami bez sprawdzenia czegokolwiek) i bardzo szybko przypisujemy innym generalne cechy na podstawie tylko wyrywkowych lub powierzchownych cech, jak np. przynależności lub nie (często pozornej) do "naszej" grupy. Robimy tak nawet wtedy, gdy istnieją łatwo dostępne informacje, które mówią co innego.
W przezwyciężeniu tych dwóch błędów bardzo może pomóc praktykowanie myślenia krytycznego, ciekawość świata oraz postawa otwartości i pokory. Można to zrealizować np. dzięki pracy w międzynarodowym środowisku.
Na koniec warto jeszcze podać kilka słów wyjaśnienia nt. wspomnianej we wstępie Heurystyki Dostępności. To uproszczona metoda wyciągania wniosków polegająca na przypisywaniu większego prawdopodobieństwa zdarzeniom, które jest nam łatwiej przywołać z pamięci i które są bardziej nacechowane emocjonalnie. Szybko i podświadomie kojarzymy daną sytuację z czymś co nas już spotkało w przeszłości i co wiązało się dla nas z przeżyciem emocjonalnym - zarówno pozytywnym, jak i negatywnym. Liczy się natężenie tej przeszłej emocji.
I o naszą uwagę doprasza się również Efekt Skupienia. I choć nie został on uwzględniony w naszym rankingu, to chcielibyśmy poświęcić mu osobne miejsce, gdyż wiąże się on z inwestycjami finansowymi., negocjacjami lub naszą oceną czyjegoś poziomu szczęścia. Czym jest Efekt Skupienia? To przywiązywanie zbyt dużej wagi do jednego szczegółu, co zaburza pełny obraz oraz uniemożliwia dostrzeżenie wielu dostępnych możliwości i w efekcie utrudnia racjonalną ocenę preferowanego przez nas rozwiązania. W naszym myśleniu bierzemy pod uwagę tylko mały wycinek całej rzeczywistości. I opierając się chociażby na rachunku prawdopodobieństwa możemy jasno stwierdzić, że nasza szansa na podjęcie właściwej decyzji w oparciu o ten wycinek zamiast na podstawie możliwie kompletnych danych jest nikła.
Jak identyfikować swoje błędy? Jak zmniejszyć prawdopodobieństwo błędnych decyzji? Jak unikać zniekształceń?
Po takiej dawce informacji na usta ciśnie się oczywiste pytanie:
jak zatem identyfikować swoje zniekształcenia poznawcze i jak ich uniknąć w przyszłości?
Poniżej znajdziesz konkretne wskazówki, które w pięciu krokach wyjaśniają co jest potrzebne i co trzeba robić, aby po pierwsze wypracować umiejętność identyfikowania takich błędów; a po drugie nie popełniać ich w odniesieniu do przyszłych zdarzeń.
1. Zaakceptuj, że możesz mieć uprzedzenia. A potem bądź uważny.
Każdy z nas posiada nieuświadomione uprzedzenia. Wynika to choćby z kultury, w której się urodziliśmy i w której zostaliśmy wychowani. Trzeba więc zacząć od zaakceptowania tego faktu, a następnie uważnie tropić swoje nieświadome uprzedzenia i pracować nad ich zmianą.
Zwracanie uwagi na swoje myśli i weryfikowanie swoich przekonań może pomóc zidentyfikować założenia, na których obecnie się opierasz. Na przykład:
-
czy wierzysz, że ludzie zawsze będą mówić, kiedy się nie zgadzają?
-
czy uważasz, że okazywanie emocji w pracy — np. płacz — jest oznaką słabości?
-
co sądzisz o osobie, która nie dotrzymuje terminu?
-
co myślisz o członkach swojego zespołu, którzy z reguły są cisi na spotkaniach?
Kluczem jest zatrzymanie się na chwilę i zbadanie swoich przekonań tak, abyś mógł zobaczyć drugą osobę taką, jaką naprawdę jest. Zwłaszcza w środowisku pracy w dzisiejszych czasach może to nie być łatwe. Bo mamy czasy nastawione na wyniki i pędzące z niesamowitą prędkością. Jako lider możesz łatwo pomyśleć, że nie masz czasu na takie zabawy. Jednak poświęcenie kilku minut na zadawanie sobie pytań może mieć ogromne znaczenie dla Ciebie i Twojego zespołu. Ostatni punkt zawiera bardzo konkretne pytania, których zadawanie warto regularnie ćwiczyć.
W ten sposób tak naprawdę zbudujesz zupełnie nową, bezcenną kompetencję, która uchroni Cię od wielu złych decyzji w przyszłości.
2. Otwórz się na inne opinie, zaakceptuj niezgodę, a nawet konflikt.
Pragnienie afirmacji jest rzeczą ludzką, zwłaszcza gdy jest się liderem. Ale jednym z ważnych zadań lidera jest przyglądanie się, jak Twoje zachowania, działania i słowa wpływają na Twój zespół. Aby więc uniknąć pomyłek w ocenie sytuacji, zacznij praktykować otwartość na różnicę zdań, Ale nie tylko deklaratywnie - prawdziwie. I zacznij tę postawę praktykować małymi kroczkami. Warto podejmować wysiłek, aby zrozumieć perspektywę drugiej strony.
Możesz np. zacząć od szczerej rozmowy z osobą z którą z reguły "iskrzy". Po to, aby zrozumieć, jak Cię postrzega i co Ty mógłbyś zacząć robić inaczej (broń Boże nie po to, aby z nią dyskutować i udowodnić, że nie ma racji).
Jednym z bardzo częstych przypadków dużego i niewyartykułowanego nieporozumienia pomiędzy liderem, a podwładnym jest sytuacja, kiedy podwładny czuje się mikro-zarządzany i przez to umniejszane są jego doświadczenia i autonomia, a Ty sądzisz, że pomagasz mu pokonywać wyzwania i wspierasz.
Więcej na ten temat możesz przeczytać w dedykowanej sekcji Menadżer jako Coach.
3. Pozwól innym kwestionować Twoje założenia.
Nasz pogląd na siebie składa się z naszych doświadczeń życiowych i lekcji, których uczymy się po drodze. Zwykle rozwijamy nieświadome uprzedzenia i wpadamy w pułapkę błędu poznawczego w wyniku tego, czego nas nauczono oraz obserwacji, jakich dokonaliśmy w dzieciństwie i młodości — w domu, w szkole, w rozmowach z przyjaciółmi i za pośrednictwem mediów. Najbardziej ukryte i ograniczające przekonania są z reguły wynikiem cierpienia, którego doznaliśmy.
Kiedy ktoś kwestionuje te od dawna utrzymywane przekonania, może to być dla nas niewygodne, a nawet postrzegane jako niebezpieczne. W pierwszej chwili nastąpi więc opór. Jak to ktoś mądrze powiedział:
"Większość ludzi nie chce prawdy. Chce tylko potwierdzenia, że iluzja, którą żyją jest prawdą."
Zamiast przyjmować postawę obronną, zwróć uwagę na swoją natychmiastową reakcję. Zanim zaczniesz działać w odpowiedzi na zachowanie drugiej, weź głęboki oddech i spróbuj zmienić nastawienie. Podejdź do sytuacji z ciekawością i pozytywną intencją. Np, tak, jak podchodzi się do eksperymentu, który może odpowiedzieć na pytanie: A co, jeśli ...
Twoje dotychczasowe zniekształcenia poznawcze nie muszą być ślepymi zaułkami. Każda konfrontacja jest okazją do przetarcia nowej ścieżki i - jeśli jesteś liderem - okazją do doskonalenia swojego przywództwa. Jako lider to Ty decydujesz jaką atmosferę stwarzasz wokół siebie. A będąc autentycznym i otwartym na inne punkty widzenia w naturalny sposób będziesz stwarzał dla innych przestrzeń do takich zachowań. W przeciwnym razie nadal możesz trwać w (błędnym) przekonaniu (aka błędzie poznawczym), że jeżeli nikt głośno nie kwestionuje Twoich opinii, to znaczy, że wszyscy się zgadzają!
4. Przyjmuj różne perspektywy.
Z ludźmi, których światopogląd różni się od Twojego, warto nie tylko wymieniać feedback, ale również regularnie wchodzić w interakcje i starać się budować znaczące relacje. Często jest tak, że dwie silne osobowości, które na początku walczą ze sobą niczym najwięksi wrogowie, stają się potem najlepszymi przyjaciółmi.
Ale nawet jeśli tylko będziesz się angażować w debaty z osobami o odmiennym punkcie widzenia, to takie doświadczenie poszerzy Twój sposób rozumowania i zachęci Cię do bycia osobą bardziej inkluzywną (i kreatywną). Co więcej, takie debaty nauczą Cię jak z osobami o odmiennym światopoglądzie rozmawiać, jak do nich dotrzeć, jak ich umiejętnie przekonywać do swoich racji. To kolejna bezcenna umiejętność. Zwłaszcza w dzisiejszym świecie biznesu.
Zachęcam Cię również do krytycznego spojrzenia na swoją sieć kontaktów. Czy przypadkiem większość z tych osób nie jest "taka jak Ty"? Jeżeli pracujesz w środowisku międzynarodowym, jak duża w Twojej sieci jest reprezentacja np. Azji, Ameryki Południowej, czy Afryki? Warto też zastanowić się, kiedy ostatnio przeczytałeś książkę inną, niż wszystkie dotychczasowe.
Uczenie się przyjmowania różnych perspektyw może początkowo wydawać się trudne, ale świadomy wysiłek pomoże. Zmiana – jakakolwiek – jest niewygodna. Najważniejszą rzeczą, jaką możesz zrobić jako lider, jest przygotowanie się na ten dyskomfort. Każda faza Twojej przywódczej podróży będzie wymagała poświęcenia czasu na introspekcję, po to, żeby z tej fazy wyjść jako osoba bardziej samoświadoma.
5. Zacznij regularnie praktykować self-coaching.
Na naszym blogu znajdziesz cykl artykułów nt. self-coachingu. Ta metoda rozwoju osobistego może być bardzo przydatna dla osób bardziej dojrzałych i doświadczonych zawodowo. I niezwykle skuteczna w obszarze identyfikowania i korygowania swoich własnych błędów poznawczych.
A jeżeli nie masz czasu na czytanie cyklu artykułów (sic!) oto lista przykładowych pytań, z którymi możesz pracować:
-
Jakie są moje najbardziej fundamentalne przekonania?
-
W jaki sposób te przekonania mogą ograniczać lub uniemożliwiać mi współprace z innymi?
-
Jak reaguję na ludzi z różnych środowisk? Czy trzymam się stereotypów lub założeń dotyczących określonej grupy społecznej?
-
Jak bardzo, jako menadżer, uznaję i wykorzystuję różnice w moim zespole?
-
Jak mój zespół opisałby mój styl przywództwa, gdyby dzielił się z innymi swoimi doświadczeniami z pracy ze mną?
-
Jak bardzo moje słowa i czyny odzwierciedlają moje intencje?
-
Jak często stawiam się w sytuacji drugiej strony i staram się zrozumieć powody jej punktu widzenia?
A jeśli jesteś gotowa / gotów pogłębić swoją wiedzę o tym, co naprawdę sądzą o Tobie współpracownicy lub inne osoby z pracy - oto przykłady zwrotów, które możesz wykorzystać:
-
Jaką jedną rzecz, którą robię wymieniłabyś jako tę, która sprawia, że oddalamy się od siebie?
-
Dziękuję Ci. Nie zdawałem sobie z tego sprawy. Pracuję nad sobą i rozumiem, że wszyscy mamy nieświadome uprzedzenia lub ślepe punkty. Czym jeszcze możesz się ze mną podzielić na temat wpływu moich działań?
-
Naprawdę doceniam, że dzielisz się tym ze mną. Co jeszcze zauważyłeś, o czym powinienem wiedzieć?
-
Nie myślałem o tym w ten sposób, dopóki nie podzieliłeś się swoimi poglądami. Czy mógłbyś powiedzieć więcej?
Każdy z nas popełnia błędy. Mamy nadzieję, że opisane przez nas powyższe mechanizmy uzupełnione przez bardzo praktyczne wskazówki pomogą Ci zminimalizować ryzyko do zera i staną się pomocnym narzędziem wspierającym nie tylko właściwe decyzje biznesowe, ale również te w życiu prywatnym.
A jeżeli chciałbyś dowiedzieć się jeszcze więcej, zapraszamy do przeczytania specjalnego artykułu na naszym blogu, który opisuje Syndrom Gotowanej Żaby, Efekt Pollyanny i Syndrom Wysokiego Maku. Te trzy syndromy są bardzo charakterystyczne dla środowiska biznesowego XXI wieku. Pracownik jako gotująca się żaba, to wyjątkowo ciekawe zjawisko i wiele osób zaczyna odczuwać ten efekt w sposób niezwykle bolesny.