Fritz Perls (1893-1970), niemiecki psycholog i psychoterapeuta pochodzenia żydowskiego, to bez wątpienia jeden z największych psychoterapeutów w historii. Wychowywany przez autokratycznego, surowego ojca oraz matkę, która miała w stosunku do niego bardzo wysokie aspiracje, żył w rozdarciu pomiędzy dwoma przekonaniami:
“jestem kawałkiem gówna” i
“muszę być wielki i wspaniały”.
To dawało mu napęd, prowadziło do buntu i pozwalało zrozumieć cierpienie innych. Poznajmy krótką biografię Perlsa skupiając się na kluczowych dla jego życia wydarzeniach, ciekawostkach oraz opracowanej przez niego metodzie psychoterapeutycznej Gestalt.
Fritz Perls - Krótka Biografia
Fritz Perls, a dokładnie Frederick Salomon Perls, urodził się w Berlinie 8 lipca 1893 roku. W młodości doświadczył wielu trudności, w tym utraty ojca w wieku czternastu lat. Pomimo rodzinnej presji, aby studiować prawo, rozpoczął studia medyczne (najpierw na Uniwersytecie w Berlinie, a następnie na Uniwersytecie w Heidelbergu), które zostały przerwane I Wojną Światową. Jako żołnierz niemieckiej armii walczył w okopach i bezpośrednio doświadczył horroru wojny.
Po zakończeniu wojny doprowadził swój dyplom do końca i rozpoczął praktykę lekarską. Po ukończeniu Akademii Medycznej studiował również psychoanalizę u słynnego Carla Gustava Junga. Jego zainteresowanie psychoterapią osiągnęło punkt kulminacyjny, kiedy poznał Laurę Perls (z domu Lore Posner), która również studiowała psychoanalizę. Razem przenieśli się do Austrii, gdzie podjęli ścisłą współpracę z Freudem i innymi prominentnymi psychoanalitykami. Prowadził również własną psychoanalizę pod kierunkiem sławnego do dziś Wilhelma Reich’a.
W roku 1930 ożenił się z Lorą Posner, a małżeństwo to zaowocowało dwójką dzieci. Niestety wkrótce po dojściu Hitlera do władzy, F. Perls, ze względu na swoje żydowskie pochodzenie, musiał opuścić Niemcy i poprzez Holandię wraz z całą rodziną znalazł się w RPA.
W roku 1942 wstąpił do armii RPA, gdzie w stopniu kapitana służył jako wojskowy psychiatra. Kolejny etap jego życia rozpoczął się w roku 1946, kiedy to razem z żoną przenieśli się do Nowego Jorku. W Stanach Zjednoczonych pozostał już do swojej śmierci w roku 1970. Co ciekawe, oprócz rozwijania Terapii Gestalt, poznawał również filozofię Wschodu: buddyzm zen i taoizm. Był też zafascynowany teatrem i związał się z The Living Theatre w Nowym Jorku.
Zmarł 14 marca 1970 roku w Chicago, w wieku 76 lat. Jego dziedzictwo jako pioniera psychoterapii i jego wkład w rozwój pola terapii są nadal doceniane i badane przez psychologów i terapeutów na całym świecie.
Terapia Gestalt, której był twórcą, wyrosła z osobowości Perlsa
“Gestalt” oznacza po niemiecku: całość, postać, figurę, kształt, formę. Z holizmu Perls zaczerpnął przekonanie o niepodzielnej całości człowieka. Z kolei pojęcie homeostazy oznacza zdolność organizmu do zachowania równowagi w zmieniających się warunkach. Każda potrzeba ją zakłóca, a jej zaspokojenie można nazwać zamknięciem figury. Gdy się to jednak nie udaje – zostawiamy figury otwarte. Jednym z celów terapii Gestalt jest ich zamknięcie.
Terapia Gestalt pomaga w problemach takich jak lęk, depresja, niskie poczucie własnej wartości, trudności w relacjach. Gestalt pomaga zrozumieć rolę, jaką osoba odgrywa w swoim własnym cierpieniu lub dyskomforcie. I co ciekawe, techniki Gestalt są często używane w połączeniu z pracą z ciałem, tańcem, sztuką i dramatem. To brzmi tak, jakbyśmy słyszeli tu echo osobistych doświadczeń życiowych Perlsa oraz jego własnej psychoterapii pod okiem sławnego Wilhelma Reicha.
Jednym z najsławniejszych cytatów Perlsa, znanym nie tylko w świecie psychoterapii, jest tzw. Modlitwa Gestalt:
"Ja robię swoje, a ty swoje. Nie jestem na tym świecie po to, by spełniać twoje oczekiwania, a ty nie jesteś na tym świecie, by spełniać moje. Ty to ty, a ja to ja. I jeśli przypadkiem natrafimy na siebie to wspaniale, jeśli nie, to nic nie można na to poradzić."
Fritz Perls, „Gestalt Therapy Verbatim”, 1969
Perls odrzucał analizy teoretyczne i interpretacje, uznawał je za bezwartościowe w terapii. Jego zdaniem terapia nie polega na odkopywaniu przeszłości, ale na doświadczaniu życia w teraźniejszości.
Zamiast stawiać pytania: dlaczego, skąd, po co? Perls pytał: co się dzieje, jak jest?
Ważne jest to, co jest tu i teraz. Zarówno wybieganie w przyszłość, jak i w przeszłość odbiega od autentycznego życia. I chociaż F. Perls bez wątpienia rozumiał wpływ dzieciństwa na to kim jesteśmy, wraz z egzystencjalistami czynił nas w pełni odpowiedzialnymi za nasze życie.
Sartre powiedział:
“nie to jest ważne, co ze mną zrobiono, lecz to co ja zrobiłem sam z tym, co ze mną zrobiono”.
Perls uznawał również pełną odpowiedzialność człowieka za dokonywane wybory. Nie może jej z nas zdjąć ani trudna przeszłość, ani okoliczności zewnętrzne.
I w wyniku tego Dekalog Gestalt wygląda w sposób następujący:
Dekalog Gestalt
Żyj teraz – zwracaj uwagę bardziej na teraźniejszość, niż przeszłość i przyszłość.
Żyj tutaj – zajmij się tym, co jest obecne, a nie tym, czego nie ma.
Doświadczaj siebie i akceptuj siebie takiego, jakim jesteś.
Przestań niepotrzebnie myśleć – zamiast tego patrz i smakuj, postrzegaj środowisko takim, jakie ono jest i z takim nawiązuj kontakt.
Wyrażaj siebie – nie manipuluj, nie tłumacz, nie uzasadniaj, nie osądzaj.
Poddaj się przeżywaniu nieprzyjemności i bólu, tak jak poddajesz się przeżywaniu przyjemności. Nie ograniczaj swojej świadomości.
Nie akceptuj żadnego “powinieneś” z wyjątkiem tego, co naprawdę twoje.
Weź pełną odpowiedzialność za swoje czyny, uczucia i myśli.
Otwórz się na zmianę i rozwój – zachowaj gotowość do eksperymentowania, by napotkać nowe sytuacje.
Bądź sobą i pozwól być sobą innym.
Sądzę, że w tym dekalogu można znaleźć bezcenne i uniwersalne podpowiedzi dot. wielkiego pytania: JAK ŻYĆ? Również w dzisiejszych, niełatwych czasach pandemii Covid-19.
Fritz Perls - cytaty słynne i mniej znane
Jest wiele złotych myśli Perlsa zasługujących na uznanie. Ja chciałbym przedstawić swoją listę cytatów, których autorem jest Fritz Perls. Cytaty te są mądre i pełne miłości do człowieka. W ogromnej mierze są to cytaty o byciu sobą, autonomii i pełnej realizacji swojego ludzkiego potencjału. Wśród tych cytatów chciałbym w szczególny sposób wyróżnić ten, który znajduje się na pierwszym miejscu poniższej listy. Natomiast ostatni na tej liście jest w pewnym sensie zgrabnym przedstawieniem esencji coachingu.
„Bądź tym kim jesteś i mów to, co czujesz, ponieważ ci, którzy mają z tym problem nie są ważni, a ci, którzy są ważni nie mają z tym problemu.”
„Bądź, jaki jesteś i wówczas zobaczysz, kim jesteś i jak jesteś. Pozwól sobie przez moment lub dwa na to, co chcesz zrobić i odkryj, co rzeczywiście robisz. Zaryzykuj troszkę, jeśli możesz. Czuj swoje własne uczucia. Mów swoje własne słowa. Myśl swoje własne myśli. Bądź sobą. Odkrywaj. Zaplanuj swój rozwój poprzez doświadczanie siebie.”
"Bardzo rzadko ludzie potrafią rozmawiać i słuchać. Bardzo niewielu słucha bez mówienia."
"Choroba, udawanie choroby, to duża część tego szaleństwa, to nic innego jak poszukiwanie wsparcia ze strony środowiska. Jesteśmy chorzy w łóżku: ktoś się nami opiekuje, karmi, daje schronienie, nie musimy wychodzić i zarabiać na życie, to jest totalny regres. Ale regresja nie jest, jak sądził Freud, zjawiskiem czysto patologicznym. Regresja oznacza cofnięcie się do pozycji, w której można zapewnić sobie wsparcie i gdzie czujemy się bezpiecznie."
"Ciało wie wszystko. My wiemy bardzo mało. Intuicja to inteligencja organizmu."
"Cierpienie to przerwa między „teraz” a „potem”."
"Czekanie, aż świat potraktuje cię sprawiedliwie, ponieważ jesteś dobrym człowiekiem, to to samo, co czekanie, aż byk nie zaatakuje cię, ponieważ jesteś wegetarianinem."
„Dojrzałość oznacza branie odpowiedzialności za swoje życie, życie na własną rękę.”
„Emocje nie są dyskomfortem, który należy rozładować. Emocje są najważniejszym motorem naszego zachowania: emocjami w najszerszym tego słowa znaczeniu – są oczekiwaniem, przyjemnością, głodem. Te emocje lub podstawowa energia, to siła życiowa.”
"Jeśli ktoś czuje się prześladowany przez ogra i staje się ogrem, koszmar znika."
"Jeśli czujesz się z kimś niekomfortowo, możesz być pewien, że nie ma prawdziwej komunikacji. Gdy tylko wyrazi się to szczerze, wszelki dyskomfort znika."
"Jeśli potrzebujesz zachęty, pochlebstw i poklepywania innych po plecach, oznacza to, że wszyscy stają się twoim sędzią."
"Nic nie ma znaczenia bez kontekstu. Znaczenie nie istnieje."
"Nie możesz osiągnąć szczęścia. Szczęście zdarza się i jest etapem przejściowym."
„Nie popychaj rzeki, ona płynie sama.”
"Nie zaspokajając potrzeb i impulsów, samoregulacja organizmu ulega pogorszeniu i musi opierać się na regulacjach moralistycznych."
„Niepokój jest ekscytacją bez oddychania.”
"Niepokój jest zawsze wynikiem odejścia od teraz."
„Nikt nie może znieść prawdy, jeśli mu się ją powie. Prawdę można tolerować tylko wtedy, gdy samemu się ją odkryje, ponieważ wtedy duma odkrycia czyni ją smakowitą.”
"Osoba, która ma największą kontrolę, to ta, która może porzucić kontrolę."
"Poczucie winy jest o wiele szlachetniejsze niż uraza, a wyrażanie urazy wymaga znacznie większej odwagi niż poczucie winy. Wyrażając poczucie winy, masz nadzieję uspokoić przeciwnika; urazą możesz obudzić ich wrogość."
"Pozwól sobie na chwilę lub dwie, aby zrobić to, co chcesz i odkryć, co tak naprawdę robisz. Podejmij trochę ryzyka, jeśli możesz. Poczuj własne uczucia. Mów własnymi słowami. Pomyśl o własnych myślach. Bądź sobą. Badać. Zaplanuj swój rozwój doświadczając siebie.
Bycie w świecie, z jego wzlotami i upadkami, samotnie lub w towarzystwie, jest częścią tego samego: istnienia tu i teraz."
"Próbowanie jest kłamstwem. Spróbuję, to znaczy, że nie masz poważnego zamiaru. Jeśli naprawdę myślisz o zrobieniu tego, powiedz: „Zrobię to”; a jeśli nie, powiedz: „Nie zrobię tego”. Aby jasno myśleć i działać, trzeba mówić wyraźnie."
"Przyjacielu, nie bądź perfekcjonistą. Perfekcjonizm jest przekleństwem".
"Przyjacielu, nie bądź perfekcjonistą. Perfekcjonizm jest przekleństwem".
"Rzeczy nie istnieją; każde wydarzenie jest procesem; rzecz jest jedynie przejściową formą wiecznego procesu. Wszystko jest w toku."
"Są dwa wielkie kłamstwa: „chcę” i „spróbuję”."
"Samotność jest tak naprawdę miejscem, w którym można połączyć się z poczuciem przynależności do człowieka."
"Sto plastikowych kwiatów nie sprawi, że pustynia zakwitnie."
"Strach przed śmiercią oznacza strach przed życiem."
"Szczęście jest kwestią świadomości. Chyba, że stajesz się freudystą, mówiąc: jestem nieświadomie szczęśliwy."
"Świadomość jest subiektywna. Stajemy się świadomi siebie poprzez nasze ciało i emocje. Poznajemy świat za pomocą zmysłów."
„Uczenie się to nic innego jak odkrywanie, że coś jest możliwe. Nauczane oznacza pokazywanie komuś, że coś jest możliwe.”
"Większość współczesnych mężczyzn żyje w „werbalnym transie”. Nie widzą i nie słyszą, a przebudzenie zajmuje dużo czasu."
"W ludziach drzemie ogromny potencjał, ale umiejętność jego wykrycia także wymaga talentu."
"Wszystkie emocje wyrażają się w układzie mięśniowym. Nie da się wyobrazić sobie gniewu bez ruchu mięśni. Nie da się wyobrazić sobie radości, która jest mniej więcej identyczna w tańcu, bez ruchów mięśni. W żałobie jest szloch i łzy, podczas seksu też."
"Za każdym razem, gdy odmawiasz odpowiedzi na pytanie, pomagasz drugiej osobie korzystać z własnych zasobów."
Oto lista najważniejszych książek F. Perlsa wraz z datami ich wydania:
Ego, głód i agresja (1942, 1947) - napisany wspólnie z Laurą Perls (ang. "Ego, Hunger and Aggression"),
Terapia Gestalt: Ekscytacja i rozwój osobowości ludzkiej (1951) – dzieło sztandarowe napisane wspólnie z R. Hefferlinem i P. Goodmanem (ang. "Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality"),
Dosłowna terapia Gestalt (1969, ang. "Gestalt Therapy Verbatim"),
Wejście i wyjście z kubła na śmieci (1969, ang. "In and Out the Garbage Pail"),
Podejście Gestalt i naoczny świadek terapii (1973, ang. "The Gestalt Approach and Eye Witness to Therapy").
Zobacz także: