Co to jest autyzm u dzieci i dorosłych? Diagnoza i terapia spektrum autyzmu
- Ryszard Skarbek
- 1 dzień temu
- 8 minut(y) czytania
Autyzm to jedno z najczęściej omawianych zagadnień we współczesnej psychologii i medycynie. Jest to spektrum zaburzeń, które dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych.
W tym artykule wyjaśnimy, co to jest autyzm, jakie są jego objawy, na czym polega diagnoza autyzmu i jakie formy terapii wspierają osoby ze spektrum. Poruszymy także zagadnienia związane z różnymi rodzajami autyzmu, w tym autyzm wysokofunkcjonujący i zespół Aspergera.
Staraliśmy się opisać ten złożony temat możliwie przystępnym językiem. Ten tekst ma pomóc rodzicom i osobom zainteresowanym lepiej zrozumieć naturę spektrum autyzmu i dowiedzieć się, jak wygląda życie zarówno dziecka z autyzmem, jaki i człowieka dorosłego.
Co to jest autyzm i dlaczego mówi się o spektrum autyzmu?
Czym jest autyzm? To pytanie zadają sobie przede wszystkim rodzice, wychowawcy i nauczyciele. Ale coraz częściej staje się ono również obszarem zainteresowania pracodawców w ramach inicjatyw, które wspierają neuroróżnorodność w miejscu pracy.
Autyzm to zaburzenie neurorozwojowe, które pojawia się we wczesnym dzieciństwie i trwa przez całe życie. Dotyczy zatem zarówno dzieci, jak i dorosłych. Ta cecha rozwojowa jest tematem nieustannych badań klinicznych i co roku poznajemy nowe fakty na jej temat. Dopiero niedawno zmieniono nomenklaturę kliniczną stwierdzając, że autyzm nie jest chorobą, lecz zaburzeniem rozwoju, które obejmuje bardzo różne poziomy funkcjonowania i nasilenia. Zmienia się również klasyfikacja poszczególnych stanów o czym piszemy w kolejnych akapitach.
Dlaczego mówimy o spektrum autyzmu (ang. ASD - Autism Spectrum Disorder)? To sformułowanie podkreśla, że autyzm odnosi się do szerokiego zakresu objawów oraz zróżnicowanego stopnia nasilenia poszczególnych cech, co sprawia, że każdy przypadek jest inny.
Skala dysfunkcji może rozciągać się od całościowego zaburzenia rozwoju po stan, w którym dana jednostka wykazuje tylko niewielkie dysfunkcje w wybranym obszarze i do tego dysponuje wyjątkowymi zdolnościami intelektualnymi w wąskiej dziedzinie. Niektóre osoby z autyzmem mogą mieć poważne zaburzenia rozwoju intelektualnego, podczas gdy inne wykazują ponadprzeciętne zdolności analityczne.
Elementem wspólnym dla wszystkich, zarówno dzieci, jak i dorosłych z autyzmem, jest specyficzny sposób przetwarzania informacji oraz potrzeba dostosowywania swojego otoczenia do indywidualnych preferencji. W dalszej części wyjaśnimy w szczegółach co to oznacza.
Szacuje się, że autyzm występuje u około 1% światowej populacji. Jednakże statystyki ze Stanów Zjednoczonych z roku 2024 mówią o rozpoznaniu jego objawów u 2,3% dzieci w wieku 8 lat.
Zebrane dotychczas dane pokazują również, że objawy autyzmu u dziewczynek występują 4 razy rzadziej, niż u chłopców. Ten obraz jest jednak krytykowany przez niektórych specjalistów.
Wskazują oni na większą skłonność dziewczynek do dopasowywania się do norm społecznych (i wynikające z tego maskowanie swoich trudności) oraz podkreślają fakt, że symptomy u dziewczynek są łagodniejsze (i mogą pozostawać niezauważone).
Jakie są przyczyny autyzmu? Jakie czynniki zwiększają ryzyko występowania autyzmu?
Temat przyczyn autyzmu jest złożony i nadal podlega badaniom. Obejmuje zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Autyzm jest dziedziczny w pewnym stopniu. Ryzyko wystąpienia autyzmu zwiększa się, jeśli w rodzinie są (lub były) osoby, które wykazują podobne zachowania (nawet jeśli nie były w pełni zdiagnozowane). Podobnie ryzyko zwiększa się znacznie, jeśli wśród najbliższych mamy potwierdzone przypadki autyzmu.
Na dzień dzisiejszy mechanizm, który wywołuje autyzm nie jest jeszcze jednoznacznie wyjaśniony. To, co można powiedzieć na pewno, to niewątpliwy wpływ mutacji genów, anomalie w rozwoju układu nerwowego oraz rola czynników środowiskowych.
Wśród najczęściej wymienianych czynników środowiskowych znajdują się:
wiek matki (niektóre badania uznają także wiek ojca - im wyższy, tym większe prawdopodobieństwo rozwoju autyzmu u dziecka),
okres ciąży i porodu (komplikacje, infekcje wirusowe, przyjmowanie leków przez matkę, kolejność urodzeń, poród z wykorzystaniem narzędzi, niska waga urodzeniowa, cukrzyca matki, farmakologiczne wywoływanie porodu, wydłużony czas trwania porodu),
ekspozycja na toksyny (zanieczyszczenia powietrza, substancje trujące i metale ciężkie).
Jakie są podstawowe objawy autyzmu?
Podstawowe objawy to:
Trudności w komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Problemy z budowaniem i utrzymywaniem relacji interpersonalnych.
Powtarzające się zachowania, skłonność do rutyny.
Wąskie, intensywne zainteresowania.
Nadwrażliwość lub pod-wrażliwość na bodźce sensoryczne (zmysłowe).
Bariery w rozumieniu perspektyw innych ludzi.
Warte podkreślenia jest to, że choć objawy są stałe, to w zależności od sytuacji i bodźców mogą występować z bardzo różnym natężeniem. Autyzm nie wpływa na wygląd. Nie ma też wpływu na libido.
Co nie jest autyzmem?
Warto mieć świadomość, że niektóre objawy innych dysfunkcji mogą być podobne do autyzmu. Co więcej, osoby z autyzmem często doświadczają innych anomalii towarzyszących. Szacuje się, że może to dotyczyć to aż 72% przypadków. Dlatego jednoznaczna diagnoza jest tak skomplikowana i dlatego warto wiedzieć, co nie należy do spektrum.
Oto różne dysfunkcje, które nie należą do spektrum autyzmu:
ADD (Attention Deficit Disorder),
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder),
APD (Auditory Processing disorder),
OCD (obsessive-compulsive disorder, dawniej nerwica natręctw),
ODD (Oppositional Defiant Disorder),
PTSD (zespół stresu pourazowego),
SID (Sensory Integration Disorder),
Zespół Tourette’a,
Dysleksja,
Dysgrafia,
Dyskalkulia,
Dyspraksja,
Lęk społeczny (socjofobia),
Depresja i inne zakłócenia nastroju.
Jeżeli więc już podejrzewasz autyzm u swojego dziecka, weź głęboki oddech, powstrzymaj myśli i przygotuj się na długi i żmudny proces diagnostyczny.
Jakie są objawy autyzmu u dzieci?
Objawy autyzmu pojawiają się zazwyczaj w pierwszych latach życia. Następuje to często przed 3. rokiem i w większości przypadków staje się oczywiste u starszych dzieci.
Pierwsze objawy autyzmu mogą być widoczne już u niemowląt: to brak uśmiechu społecznego, brak gaworzenia i brak reakcji na kontakt wzrokowy.
Na następnym etapie pojawiają się trudności w rozwoju mowy, brak reakcji na swoje imię, powtarzanie słów lub dźwięków z otoczenia (tzw. echolalia) i powtarzalne zachowania dziecka.
Kolejne symptomy autyzmu obejmują trudności w relacjach społecznych, bardzo wąskie i obsesyjne zainteresowania, schematyczne działania, bardzo niska tolerancja na zmiany (w rytmie dnia, obecności osób, czy rodzaju posiłków) oraz bardzo wysoka lub niska wrażliwość na bodźce, takie jak światło, ciepło, dźwięki, zapachy itp.
Objawy charakterystyczne dla danej jednostki różnią się w zależności od nasilenia, dlatego diagnoza wymaga obserwacji swojego dziecka i współpracy z psychologiem, logopedą i terapeutą.
Jakie są objawy autyzmu u dorosłych? Diagnoza autyzmu u dorosłych.
Objawy spektrum autyzmu u dorosłych obejmują przede wszystkim trudności w nawiązywaniu relacji, problemy z komunikacją interpersonalną oraz schematyczne działania.
Diagnoza u dorosłych jest trudniejsza, ponieważ wiele osób nauczyło się maskować objawy. Nie bez znaczenia jest również niedostateczny brak wiedzy w społeczeństwie, który jest powodem stygmatyzowania osób autystycznych.
To sprawia, że towarzyszy im wstyd i poczucie bycia osobą "gorszej kategorii". W takich warunkach trudno jest się zdobyć na zrobienie badań, a potem na "coming out". Może to prowadzić do wtórnego rozwijania się depresji. A paradoks polega na tym, że autyści są często niezwykle uzdolnieni w wybranym obszarze i dysponują zdolnościami, które przewyższają tzw. "osoby normalne".
Pomimo tego, dorośli coraz częściej szukają dobrej diagnostyki, by lepiej zrozumieć swoje zachowania i znaleźć odpowiednie formy wsparcia.
Jakie są rodzaje autyzmu? Autyzm dziecięcy, autyzm atypowy i wysokofunkcjonujący. Zespół Aspergera i inne.
Jak wspomnieliśmy wcześniej badania nad tym zjawiskiem rozwojowym trwają nieustannie. To przynosi nieustanne zmiany w klasyfikacji i nazewnictwie. W najnowszej wersji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11, nie rozróżnia się już typów autyzmu. Stosuje się jedną kategorię, w której kryterium podziału jest obecność zaburzenia rozwoju intelektualnego oraz upośledzenie języka.
Ponieważ to podejście jest nowe, wśród specjalistów dalej funkcjonują rodzaje, których nazwy pomagają szybko zrozumieć z jakimi objawami mamy do czynienia. Oto one.
Autyzm dziecięcy.
Autyzm dziecięcy (inaczej autyzm wczesnodziecięcy lub wczesny) dotyczy dzieci przed trzecim rokiem życia i charakteryzuje się występowaniem trudności we wszystkich trzech następujących obszarach: interakcje społeczne, komunikacja i ograniczony, powtarzający się repertuar zachowań.
Autyzm atypowy.
Autyzm atypowy różni się od autyzmu dziecięcego tym, że objawy pojawiają się po trzecim roku życia. Symptomy nie muszą obejmować wszystkich trzech obszarów. Najczęściej rozwija się u dzieci z głęboką niepełnosprawnością intelektualną i u tych z ciężkimi dysfunkcjami w rozumieniu języka.
Autyzm wysokofunkcjonujący i Zespół Aspergera.
Wysokofunkcjonujący autyzm to spektrum zaburzeń o niewielkim zakresie lub stopniu nasilenia. Należy do nich również Zespół Aspergera. Takie osoby z reguły z powodzeniem funkcjonują w społeczeństwie (stąd nazwa tego typu).
Cechuje ich normalny lub ponadprzeciętny poziom umiejętności językowych oraz intelektualnych. Natomiast często mają trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych oraz rozumieniu niepisanych zasad. Równocześnie mogą przejawiać specyficzne zainteresowania i wyjątkowe uzdolnienia w wąskich dziedzinach, takich jak matematyka, fizyka, muzyka czy sztuka.
Jak dobrze zdiagnozować autyzm? Jakie są etapy i narzędzia diagnostyczne?
Diagnoza spektrum autyzmu to złożony proces, który wymaga współpracy wielu specjalistów. Psycholog, psychiatra i różni terapeuci (np. logopeda w przypadku dzieci) oceniają objawy, zachowania i rozwój w różnych kontekstach. Ostatecznym wyróżnikiem są tzw. osiowe objawy autyzmu:
trudności w komunikacji,
deficyty społeczne,
powtarzalne schematy zachowań.
Tylko badanie kliniczne wykonane przez zespół doświadczonych specjalistów daje szansę na dobrą diagnozę zaburzeń ze spektrum autyzmu. Na to badanie składają się:
Wywiad rozwojowy (ADI-R).
Wielokrotna obserwacja i analiza zachowania.
Test na autyzm (ADOS-2).
Ocena funkcjonowania sensorycznego i społecznego.
Test ADOS-2 (Autism Diagnostic Observation Schedule) oraz wywiad ADI-R (Autism Diagnostic Interview-Revised) uznawane są za złoty standard w diagnostyce zaburzeń ze spektrum autyzmu.
Dlaczego wczesne rozpoznanie autyzmu ma znaczenie?
Rozpoznanie autyzmu u małych dzieci pozwala na szybkie rozpoczęcie terapii. Wczesny etap rozwoju jest kluczowy – im szybciej zostanie postawiona diagnoza, tym większe są szanse na poprawę funkcjonowania dziecka.
Wczesne rozpoznanie autyzmu umożliwia wdrożenie odpowiedniej terapii wspierającej rozwój umysłowy, rozwój językowo-komunikacyjny oraz integrację sensoryczną (radzenie sobie z bodźcami).
Autyzm diagnozowany jest z powodzeniem coraz wcześniej, choć pozostaje jeszcze wiele do zrobienia. Statystyki wskazują, że 1 na 100 dzieci w Europie oraz 1 na 54 dzieci w USA otrzymuje potwierdzoną diagnozę.
Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu. Jakie metody wspierają rozwój dziecka i dorosłego?
Najważniejsze jest zrozumienie tego, że każda osoba ze spektrum potrzebuje innej pomocy, w zależności od rodzaju i nasilenia trudności oraz wieku i aktualnej sytuacji życiowej.
Terapia to kluczowy element wspierania dziecka autystycznego. Obejmuje m.in. terapię logopedyczną, integrację sensoryczną czy osobiste wsparcie psychologa.
W przypadku dzieci lub nastolatków z mniej nasilonymi objawami często stosuje się treningi umiejętności społecznych. Mają one na celu naukę rozpoznawania i reagowania na emocje własne i innych ludzi w taki sposób, aby jak najlepiej odpowiadało to normom obowiązującym w danym środowisku.
W przypadku dorosłych najczęściej stosowana jest terapia behawioralno-poznawcza. Terapeuta uczy bardziej akceptowalnych społecznie zachowań poprzez techniki oparte na ich obserwacji i analizie. Skupia się na eliminacji niepożądanych działań oraz uczeniu umiejętności społecznych, komunikacyjnych i samodzielności.
Inną metodą jest arteterapia. Wykorzystuje ona sztukę jako narzędzie do wyrażania emocji, rozwijania komunikacji i wspierania rozwoju sensorycznego. To przyczynia się do poprawy zdolności interpersonalnych i samoregulacji.
Jak wspierać dziecko z autyzmem i osoby w spektrum autyzmu w codziennym życiu?
Dziecko z autyzmem potrzebuje cierpliwości, akceptacji i indywidualnego podejścia. Dla rodziców to niełatwe doświadczenie. Mądrym rozwiązaniem jest skorzystanie z pomocy psychoterapeuty, który pomoże matce i ojcu przejść przez wewnętrzny proces odnalezienia się w zupełnie nowej i wymagającej sytuacji.
Ważna jest również ścisła współpraca rodziców, specjalistów i nauczycieli. Obserwacja dziecka i sukcesywne dostosowywanie otoczenia fizycznego do jego specyficznych potrzeb również odgrywa duża rolę.
Dorosłe osoby w spektrum autyzmu często potrzebują jasnych zasad, przewidywalności i emocjonalnego wsparcia. Trzeba nauczyć się respektować ich ograniczenia z równoczesną akceptacją ich specyficznych rytuałów.
Najważniejsze jest przyjęcie pewnej postawy myślowej (ang. mindset). Warto uzmysłowić sobie, że autyzm nie jest chorobą, lecz rodzajem neurologicznej różnorodności. W tej koncepcji uznaje się i akceptuje różnice w funkcjonowaniu mózgu za naturalne odcienie człowieczeństwa.
Takie podejście na pewno pozwala uniknąć niepotrzebnego stygmatyzowania. Warto też zainwestować w edukację. Dzięki dogłębnemu zrozumieniu tego zjawiska można skutecznie poprawiać dobrostan osób w spektrum, a to przynosi satysfakcję i daje motywacje do dalszych działań.
Czy autyzm jest wyleczalny? Fakty i mity o leczeniu autyzmu.
W powszechnej świadomości autyzm kojarzony jest z chorobą. Stąd ludzie często pytają: „Jak można wyleczyć autyzm?”. Pokreślmy jeszcze raz: autyzm nie jest chorobą. To różnorodność rozwojowa, która towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Autyzmu nie da się wyleczyć tabletkami czy operacją.
Natomiast skuteczna pomoc polega na wspieraniu rozwoju dziecka lub osoby dorosłej. Dzięki odpowiednio dobranej terapii i odpowiedniemu wsparciu jednostki w spektrum mogą lepiej funkcjonować samodzielnie, a ich życie może być bardziej satysfakcjonujące.
Podsumowanie: typy autyzmu, objawy, terapia. Najważniejsze fakty.
Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, a nie chorobą.
Spektrum autyzmu obejmuje różne typy i nasilenia: od autyzmu wczesnodziecięcego po autyzm wysokofunkcjonujący.
Jego przyczyny są złożone, obejmują genetykę, rozwój neurologiczny i czynniki środowiskowe.
Diagnoza autyzmu wymaga współpracy specjalistów i jest kluczowa w uruchomieniu możliwie wczesnego wsparcia.
Terapia zaburzeń ze spektrum autyzmu wymaga bardzo indywidualnego podejścia.
Zarówno dzieci z autyzmem, jak i dorosłe osoby ze spektrum autyzmu potrzebują akceptacji, cierpliwości i indywidualnego podejścia.
Zobacz także inne artykuły z dziedziny wiedzy o spektrum autyzmu:
Czym jest neuroróżnorodność?
Co oznacza neuroatypowość?
Na czym polega neuroprzywództwo?
Co neuronauka mówi o budowaniu zaufania?
Niedożywiony mózg może być przyczyna agresywności
Maurice Ravel - kompozytor, czy inżynier?
Albert Einstein - geniusz w pracy, dziwak w życiu prywatnym
Bezpłatny test na WWO
Komentarze