Neuroróżnorodność i neuroatypowość - mało znana supermoc
Termin neuroróżnorodność (ang. neurodiversity) został spopularyzowany pod koniec lat 90 przez australijską socjolożkę Judy Singer i amerykańskiego dziennikarza Harveya Blume. Ich celem było opisanie różnorodności ludzkich mózgów objawiające się w obszarze interakcji społecznych. Dotyczy to takich cech i umiejętności jak przetwarzanie informacji, wrażliwość na bodźce, skupienie uwagi, nastrój, towarzyskość czy uczenie się.
Osoby neuroróżnorodne bardzo często posiadają wybitne umiejętności, które ze względu na ich inne cechy nie są dostatecznie wykorzystywane. Dobre zrozumienie spektrum neurodiversity może spowodować zmianę w podejściu do tych osób, również przez firmy. Pojawia się coraz więcej inicjatyw mających na celu wykorzystanie różnego rodzaju wybitnych talentów i mocnych stron osób neuroróżnorodnych z równoczesnym zapewnieniem im komfortowych warunków pracy.
W tym artykule wyjaśnimy czym jest neuroróżnorodność i z jakich kategorii składa się spektrum neuróżnorodności. Sprawdzimy również jaki procent populacji stanowią osoby neuroróżnorodne (możesz być zaskoczony!) i na czym polega ich wyjątkowość. W dalszej cześci tego artykułu znajdziesz również raport znanej firmy Korn & Ferry nt. neurodiversity w biznesie. Raport czeka na Ciebie do bezpłatnego pobrania.
W ostatniej części tego tekstu podamy przykłady przemyślanych inicjatyw, które coraz częściej pojawiają się na rynku pracy oraz w biznesie. Ich celem jest jak najlepsze wykorzystanie mocnych stron osób neuroatypowych i propagowanie wiedzy, która objaśnia różnorodność ludzkich umysłów.
Czym jest neuroróżnorodność?
Neuroróżnorodność to naturalne zróżnicowanie ludzkich mózgów. Obejmuje pełne spektrum rodzajów działania i rozwoju układu nerwowego.
Pojęcie neuroróżnorodności jest z definicji szerokie. Istnieje przecież tak wiele sposobów ekspresji genów, które odbiegają od tego, co dziś jest uważane za „normalne”. Wg aktualnej definicji termin ten odnosi się do zakresu różnic zdefiniowanych klinicznie.
Najczęściej neurodiversity odnosi się do autyzmu, deficytu uwagi / nadpobudliwości, zaburzeń ADHD, dysleksji, dysgrafii, dyskalkulii i zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych (OCD).
I czy sobie zdajesz z tego sprawę, czy nie, jest duże prawdopodobieństwo, że pracujesz z kimś, kto jest neuroróżnorodny (ang. neurodiverse). Osoby neuroróżnorodne stanowią bowiem około 20% całej populacji, bez względu na rasę, płeć, wiek i orientację seksualną.
Biorąc pod uwagę skalę występowania samej dysleksji, jest bardziej niż prawdopodobne, że w Twojej firmie już istnieje neurodiversity.
Jednak pomimo tak dużej reprezentacji, osoby neuroróżnorodne napotykają bariery na drodze do spełnienia i satysfakcjonującego zatrudnienia - nie tyle ze względu na swoje cechy, ale na bariery społeczne. Brak dostatecznej wiedzy sprawia, że wciąż dla wielu ludzi neuroatypoość, to niepełnosprawność intelektualna. To absolutny mit i nieporozumienie! Co więcej, w wielu przypadkach osoby neuroAtypowe dysponują wyjątkowymi zdolnościami intelektualnymi, a ich mocne strony zdecydowanie przewyższają możliwości osób neurotypowych.
W tym miejscu warto poświęcić kilka słów Judy Singer, która jest nazywana "matką neurodiversity". Jak to często bywa, nowe zjawiska i terminy są tworzone i opisywane przez osoby, które same zmagają się z jakąś cechą (patrz np. cecha Wysoko Wrażliwej Osobowości i jej twórczyni ELiane Aron)
Judy Singer po raz pierwszy użyła zupełnie nowego wtedy terminu „neurodiversity” w latach 1997–1988. Miało to miejsce podczas pisania pracy dyplomowej na Uniwersytecie Technologicznym w Sydney. Jej praca magisterska, zatytułowana „Osobista eksploracja nowego ruchu społecznego opartego na różnorodności neurologicznej” rozpoczęła wielki ruch na rzecz praw obywatelskich. Opierał się on na pionierskich w tamtych czasach działaniach Ruchu Samoobrony Autystów, do którego dołączyły potem inne mniejszości neurologiczne.
Pomysł na pracę magisterską Judy wyrósł z jej osobistych doświadczeń życiowych związanych z trzema pokoleniami autystycznych kobiet w jej rodzinie, które sama określała jako „gdzieś ze spektrum autyzmu”.
Podobnie jak wiele osób „ze spektrum”, a zwłaszcza jako kobieta poszukująca pracy na początku lat 70, Judy miała trudności ze znalezieniem zatrudnienia. Na szczęście, podobnie jak wiele osób z autyzmem, udało jej się znaleźć karierę w nowej, rozwijającej się dziedzinie IT, która otworzyła przed kobietami nowy świat możliwości.
Judy ma duże doświadczenie w organizowaniu różnorakich społeczności: była założycielką pierwszej na świecie grupy wsparcia dla osób wychowywanych przez autystycznego rodzica, została sekretarzem największej w Sydney grupy wsparcia dla rodziców dzieci autystycznych i współzałożycielką jedynego w Sydney niezależnego klubu towarzyskiego dla nastolatków ze spektrum. Została też wybrana na dyrektora Shelter NSW, najważniejszego australijskiego organu zajmującego się sprawiedliwością mieszkaniową. Natomiast od momentu ponownego nagłośnienia jej pracy w 2017 r. jest całkowicie zaangażowana w propagowanie dyskursu na temat różnorodności neurologicznej.
Jakie inne terminy wiążą się z pojęciem neuroróżnorodności
Dla lepszego zrozumienia wyjaśnijmy teraz kilka ważnych terminów, pojęć i skrótów związanych ze spektrum neurodiversity. Niebawem zaczną się one pojawiać coraz częściej w różnorodnych raportach i analizach.
Neurodivergent
Co to za dziwne słowo? Oczywiście pochodzi ono z j.angielskiego, a na j.polski tłumaczone jest jako neurorozbieżny. Jest terminem niemedycznym i oznacza osobę, której mózg działa w inny, niż "typowy" sposób.
Neurotypowość
To określenie zestawu cech charakteryzujących osoby, których rozwój neurologiczny przebiega „typowo”. Zawiera się w nim duża różnorodność ludzkich umysłów.
NeuroAtypowość / neuroNIEtypowość
Określenie zestawu cech charakteryzujących osoby, których rozwój neurologiczny odbiega od typowego. Należą do niego między innymi osoby ze spektrum autyzmu. A w ramach spektrum autyzmu możemy mieć do czynienia z bardzo różnymi odcieniami neuroNIEtypowości. Jedym z rodzajów zaburzeń, stosunkowo często spotykanym, jest Zespół Aspergera. Ten odcień neuroAtypowości w żaden sposób nie wyklucza z normalnego funkcjonowania w społeczeństwie i nie wpływa na ograniczenie interakcji społecznych.
ASD
ASD, to skrót od angielskiego określenia Autism Spectrum Disorder. Określa osoby ze zdiagnozowanym spektrum autyzmu.
ADHD
To skrót od angielskiego określenia Attention Deficit Hyperactivity Disorder. W języku polskim określany jest jako zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.
IPD
IPD, to zaburzenie przetwarzania informacji. Ten skrót pochodzi od angielskiego określenia Information Processing Disorder. Obejmuje m.in. dysleksję, dysgrafię i dyskalkulię.
Hipersensytywność lub Nawdrażliwość
Zwiększona wrażliwość na bodźce środowiskowe, takie jak dźwięki, światło czy kolory.
Hiposensytywność
Przeciwność Hipersensytywności. Obniżona wrażliwość na bodźce środowiskowe, takie jak dźwięki, światło czy kolory.
Jake cechy posiada osoba neuroróżnorodna, inaczej osoba neuroNietypowa
Ponieważ na dzień dzisiejszy spektrum, które zawiera w sobie pojęcie roróżnorodności neurologicznej jest stosunkowo szerokie, a badania naukowe wciąż trwają, możemy mówić o bardzo różnych cechach. W szczególności może to dotyczyć swoistych rodzajów zaburzeń i równocześnie absolutnie wyjątkowych zdolności, wykraczających daleko poza możliwości osoby neurotypowej (przykład znajdziesz poniżej).
Natomiast można wyróżnić zespół cech, które charakteryzują większość osób neuroróżnorodnych. Są one następujące:
Skrupulatność i dokładność
Precyzyjne wykonywanie instrukcji i doprowadzanie rozpoczętych spraw do końca
Spostrzegawczość i wrażliwość na szczegóły
Większa i nie zmieniająca się uważność w powtarzalnych zadaniach
Tzw. "zdolnośc łączenia kropek" (ang. connecting the dots), czyli umiejętność łączenia poszczególnych elementów w większe zbiory i procesy, które są ze sobą powiązane
Szczerość w przekazywaniu informacji zwrotnych innym osobom
Kreatywne podejście do rozwiązywania problemów
Przykład niezwykłych zdolności osoby neuroróżnorodnej
Przykładem osoby neuroAtypowej, która odznacza się wyjątkowymi zdolnościami jest kolumbijski 19-letni speedcuber Angel Alvarado, który 1 kwietnia 2022 znów pobił Rekord Guinnessa w równoczesnym żonglowaniu i układaniu 3 kostek Rubika! Przygotowywał się do tego przez 2 lata wykorzystując czas pandemii Covid-19. Poniższy film pokazuje jak piękna może być różnorodność ludzkich umysłów. Czy tak wygląda niepełnosprawność intelektualna?! Zdecydowana większość tzw. osób normalnych poległaby przy takim przetwarzaniu informacji.
Coraz więcej firm priorytetowo traktuje rekrutację neuroróżnorodnych talentów i zostały już za to nagrodzone zwiększoną innowacyjnością, lepszą komunikacją i rozszrzającym się poczuciem bezpieczeństwa psychicznego. Kiedy organizacje wspierają neurodiversity w miejscu pracy, otwierają na rynku pracy drzwi dla ludzi, którzy doświadczają świata — w tym jego problemy i ich rozwiązania – inaczej, i dzięki temu robią róznicę.
Neuroróżnorodność - test, ale jaki?
Wg naszych informacji w tej chwili nie istnieje jeden skonsolidowany test na neuroróżnorodność badający całe jej spektrum. Być może trwające badania naukowe przyniosą nowe rozwiązania.
Dostępne są natomiast testy przesiewowe badające cechy autystyczne i oceniające prawdopodobieństwo autyzmu zarówno u dziecka, jak i u osoby dorosłej. W ich skład wchodzi między nnymi test na Zespół Apergera (ang. ASD).
Pierwszym zestawem takich testów są Testy AQ (ang. Autism Quotient) będące uznanymi narzędziami diagnostycznymi stworzonymi przez Centrum Badań nad Autyzmem w Cambridge (ang. Cambridge’s Autism Research Centre). tsty te można wykonać samodzielnie.
Drugi rodzaj testów przesiewowych na spektrum autyzmu, to testy ADOS-2 wykonywane pod opieką wykwalifikownego specjalisty. Skrót ADOS pochodzi z języka angielskiego i oznacza Autism Diagnosis Observation Schedule (protokół obserwacji do diagnozy autyzmu). A liczba 2 w nazwie tego skrótu oznacza drugą wersję narzędzia.
I co bardzo interesujące dostępne już są badania genetyczne DNA na autyzm. Celem takiej diagnostyki genetycznej jest wykluczenie lub potwierdzenie chorób współistniejących, a także, potwierdzenie genetycznego źródła autyzmu.
Wśród innych testów związanych z neuroAtypowścią, które są łatwo dostępne, warto wymienić test na dyskalkulię (ang. CAB-DC) i testy na dysleksję (ang. CAB-DX) oraz dysgrafię lub dysortografię.
Wśród wielu dostępnych już testów na różne odcienie neuroAtypowści znajdziemy wiele tajemniczo brzmiących skrótów. Zanim więc zdecydujemy się na samodzielne wykonanie jakiegokolwiek testu ,warto się najpierw dobrze zapoznać z jego różnymi odmianami. A najlepiej przeprowadzić wybrany test pod okiem wykwalifikowanego specjalisty.
Neuroróżnorodność w pracy - programy neurodiversity w firmach
Np. firma SAP jest jednym z dobrych przykładów firmy, która skorzystała z koncepcji neuroróżnorodności, wdrożyła odpowiedni program i odniosła z tego tytułu niemałe korzyści. Z kolei firmy EY i P&G w ostatnich latach kładły nacisk na wsparcie neuroróżnorodnych talentów w procesie rekrutacji. A Bank of America podkreśla znaczenie, nie tylko zatrudniania nowych neuroAtypowych talentów, ale rozpoznawanie i wspieranie neuroróżnorodnych talentów, które już są w organizacji.
Jedną z korzyści płynących z takich programów jest to, że mogą popchnąć firmę i jej liderów do przyjęcia zasad, dobrych praktyk i stylów zarządzania, które koncentrują się na umieszczaniu ludzi w kontekstach, które najlepiej wykorzystują ich umiejętności. Tak, aby mogli zmaksymalizować swój wkład oraz swoją satysfakcję. I nie czuli się dyskryminowani na rynku pracy.
Chyba zaskoczą Cię wskaźniki programu JPMorgan Chase, którego celem było maksymalne wykorzystanie mocnych stron osób neuroNIEtypowych. Uczestnicy programu neuroróżnorodności w firmie JPMorgan Chase byli o 48% szybsi i o 92% bardziej produktywni niż ich rówieśnicy ze względu na ich wyjątkową ostrość wzroku, doskonałą zdolność do koncentracji i wysoką dbałość o szczegóły.
Co więcej, program ten wygenerował również efekt domina: lepszą komunikację i wspieranie poczucia przynależności, sprawiedliwości i bezpieczeństwa psychicznego — nie tylko wśród pracowników neuroróżnorodnych, ale w całej polulacji.
Niestety, w Stanach Zjednoczonych tylko około 29% osób z niepełnosprawnością poznawczą— w tym osoby neuroróżnorodne – miało stałe zatrudnienie w roku 2018, niezależnie od poziomu wykształcenia.
Innymi słowy, osoby neuroAtypowe stanowią jedną z największych niedoreprezentowanych grup w miejscu pracy.
Ale dla wielu ludzi różnorodność neurologiczna to: nowe lub nieznane. Zamiast postrzegać ją jako "problem lub zaburzenie", należy ją raczej rozumieć jako sposób, w jaki różni ludzie widzą, czują i doświadczają świata - w wyniku nietypowych struktur neurologicznych, ich połączeń i funkcjonowania.
Jest to po prostu wynik różnic w genach i ich wyrażenia – wynik tych samych czynników, które określają, jak np. będziesz wysoki. NeuroAtypowość może być mało znaną supermocą, którą firmy mogą wykorzystać do rozwoju w tym ciągle zmieniającym się świecie.
Raport firmy Korn Ferry nt. neuroróżnorodności na świecie
Jeśli zaintersował Cię temat neuordiversity, zachęcam do zapoznania się z kompleksowym raportem renomowanej firmy Korn & Ferry. Możesz go pobrać bezpłatnie klikając na poniższy przycisk:
korn-ferry-neurodiversity-the-little-known-superpower
.pdf
Download PDF • 20.95MB
Ruch Neuroróżnorodności na świecie
Ta inicjatywa społeczna jest ruchem na rzecz sprawiedliwości społecznej, który dąży do praw obywatelskich, równości, szacunku i pełnej integracji społecznej dla osób neuroróżnorodnych. Ten Ruch rozpoczął się w ramach Ruchu Praw Autyzmu, ale w tej chwili mają one rozbieżne cele.
Ruch Neurodiversity dąży do integracji wszystkich neuromniejszości, podczas gdy Ruch na Rzecz Praw Autyzmu jest specyficzny dla osób z autyzmem. Ale w chwili obecnej obydwa ruchy mają wspólny symbol: tęczowy znak nieskończoności.
Globalna i między-firmowa inicjatywa o nazwie "Neurodiversity in Business"
Powstała rownież bardzo ciekawa inicjatywa pt. Neurodiversity in Business (NiB), której członkami założycielami sa takie firmy jak: AstraZeneca, IBM, KPMG, Unilever, Virgin, Michael Page, czy Randstad.
Można tam m.in. znaleźć bardzo wartościowe materiały nt. konepcji neuroróżnorodności i poszczególnych jej form. Można też uzyskać konkretne wsparcie dla pracowników i sądzę, że niedługo będzie o tej inicjatywie coraz głośniej.
Inicjatywy neuroróżnorodności w Polsce
Wydaje się, że rozumienie dla tego nowego pojęcia znacznie przyśpiesza i dzięki generalnej poprawie nastawienia do Różnorodności, Równości i Inkluzywności (ang. DEI - Diversity, Equity and Inclusion) już w niedługim czasie o neurodiversity będzie również dużo głośniej w Polsce - w pozytywnym sensie.
Na dzień dzisiejszy warto przede wszystkim wspomnieć o dwóch następujących inicjatywach:
inicjatywie o znamiennej nazwie AsperIT i prowadzonej przez nią Fundacji AsperIT
opublikowanym w II kwartale 2023 raporcie pt. "Nueroróżnorodni w Biurze", który został opracowany przy współpracy dwóch głównych firm: Workplace i Skanska Poland.
Poświęćmy teraz kilka słów każdej z tych inicjatyw.
Platforma różnorodności neurologicznej AsperIT z Wrocławia
Jak sami piszą o sobie: "AsperIT to pierwsza w Polsce platforma tego typu dla biznesu". Prowadzą zarówno działalność edukacyjną, jak i czysto biznesową.
Część biznesowa polega głównie na oferowaniu firmom wsparcia w obszarze IT, a zadania te wykonywane są przez osoby ze spektrum autyzmu. Przykład: testowanie oprogramowania komputerowego. Mocne strony osób z Zespołem Aspergera sprawdzają się tu idealnie.
Działalność edukacyjna, to m.in. płatne i bezpłatne webinary, które dotyczą takich tematów jak "Wszystko, co musisz wiedzieć, aby zrozumieć neuroróżnorodność" lub "Jak lepiej zarządzać neuoróżnorodnymi zasobami ludzkimi?"
Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej AsperIT Wrocław.
Raport "Neuroróżnorodni w Biurze"
Ten 70-stronicowy dokument odpowiada głównie na następujące pytanie:
"Jak projektować neuroinkluzywne przestrzenie pracy?"
Raport podaje bardzo wiele konkretnych informacji, liczb i statystyk. Widać gołym okiem, że celem raportu jest m.in. budowanie świadomości nt. stosunkowo młodego tematu neurodiversity. Raport odnosi się również do najnowszych badań w dziedzinie neurobiologii i korzysta z najnowszych modeli naukowych wyjaśniających doświadczanie przestrzeni przez człowieka.
Raport skupia się na trzech najczęściej diagnozowanych grupach osób neuroAtypowych: ASD, ADHD i IPD, ale zawiera również odniesienia do Osób Wysoko Wrażliwych, które są tak bliskie sercu Empowerment Coaching Kraków.
Dużo również wskazuje na to, że największa nadzieja i w pewnym sensie misja tego dokumentu zawarta jest w następujących słowach wypowiedzianych przez przedstawicielkę firmy Skanska:
(...) Czas na kolejny krok – jest nim próba zrozumienia i przełożenia potrzeb osób neuroróżnorodnych na język funkcji i architektury przestrzeni biurowych. Tak jak kiedyś zaczęliśmy dostosowywać biura do potrzeb osób z niepełnosprawnościami ruchowymi, tak – mamy nadzieję – za chwilę przy każdym projekcie biurowym będziemy uwzględniać różne neuroatypowości, tworząc wspólnie z pracodawcami wynajmującymi nasze biura przestrzenie wspierające dobre samopoczucie i efektywną pracę osób, których mózgi działają w różny sposób.
Pod tym linkiem można pobrać raport - bezpłatnie i bez konieczności rejestracji mailowej.
Zobacz także:
Wysoko Wrażliwe Osoby - na czym polega ich wyjątkowość
Gdzie są granice możliwości naszego mózgu?
Neuronauka - badania naukowe nt. budowania zaufania
Maurice Ravel - inżynier, czy kompozytor?