Jakie zachowania wykluczają autyzm u dzieci i dorosłych? Jakie są objawy

Autyzm to zaburzenie rozwojowe, które dotyka dorosłych i dzieci na całym świecie. Objawy mogą być bardzo różnorodne – od subtelnych trudności w interakcjach społecznych po głębokie dysfunkcje komunikacyjne.

W tym artykule przyjrzymy się bliżej temu jakie są pierwsze objawy autyzmu u dzieci i dorosłych. Postaramy się też odpowiedzieć na pytanie "Jakie zachowania wykluczają autyzm?".

Ten tekst warto przeczytać, aby lepiej zrozumieć spektrum autyzmu, mechanizmy diagnozowania i wyzwania, przed jakimi stają osoby autystyczne oraz ich rodziny. 

Czym jest autyzm i dlaczego mówimy o spektrum autyzmu?

Autyzm to spektrum zaburzeń (ang. ASD - Autism Spectrum Disorder), które obejmuje szeroki zakres trudności w interakcjach społecznych, komunikacji i powtarzających się zachowaniach. Choć autyzm to zaburzenie neurorozwojowe, jego objawy mogą być zarówno subtelne, jak i bardzo nasilone.

Mówimy o spektrum autyzmu, ponieważ nasilenie i wzorce zachowań różnią się w zależności od osoby. Niektóre dzieci z ASD mogą mieć poważne trudności w komunikacji, podczas gdy inne radzą sobie dobrze, ale mają problemy z nawiązywaniem kontaktów społecznych. Każda diagnoza uwzględnia indywidualne cechy i potrzeby. 

Czy autyzm jest genetyczny i dziedziczny?

Autyzm jest dziedziczny, a jego podłoże genetyczne potwierdzają badania naukowe. Mutacja w określonych genach zwiększa ryzyko wystąpienia autyzmu. Zwykle w rodzinie występują przypadki zachowań charakterystycznych dla autyzmu, choć niekoniecznie zdiagnozowanych. 

Autyzm to spektrum, które może wynikać z różnych zaburzeń neurorozwojowych. Wiek rodziców, podłoże genetyczne i czynniki środowiskowe wpływają na rozwój autyzmu. Choć autyzm jest zaburzeniem rozwojowym, odpowiednio dobrana terapia poprawia jakość funkcjonowania i komfort życia.

Autyzm wysokofunkcjonujący i dzieci z zespołem Aspergera.

Autyzm wysokofunkcjonujący to termin używany w odniesieniu do osób, które mimo przebywania w spektrum mogą dobrze funkcjonować w społeczeństwie. Np. dzieci z zespołem Aspergera mają trudności w relacjach społecznych, ale z powodzeniem rozwijają specjalistyczne zainteresowania i umiejętności. 

Jakie objawy silnie wskazują na autyzm - zarówno u dzieci, jak i dorosłych?

Silna cecha autyzmu objawia się w relacjach interpersonalnych. Dziecko autystyczne lub dorosły autystyczny może unikać kontaktu wzrokowego, przejawiać powtarzalne zachowania i mieć trudności w rozumieniu emocji innych ludzi.

Znaczące objawy u dzieci obejmują też opóźnienia w rozwoju mowy oraz silną potrzebę rutyny. Z kolei u dorosłych może to być  wysoka wrażliwość sensoryczna. 

Dlaczego warto poznać różnice między autyzmem dziecięcym a autyzmem atypowym?

Autyzm dziecięcy charakteryzuje się klasycznymi objawami, takimi jak trudności w komunikacji i kompulsywne zachowania. Autyzm atypowy to odmiana, w której objawy nie spełniają wszystkich kryteriów, ale nadal wpływają na komfort życia dziecka.

Szczegółowy proces diagnostyczny pozwala lepiej dopasować terapię i wsparcie. Różne odmiany spektrum wymagają indywidualnego podejścia i uwzględnienia potrzeb konkretnego dziecka. 

Jakie zachowania wykluczają autyzm?

Rodzice często pytają, czy istnieją zachowania, które wykluczają autyzm. Odpowiedź jest prosta, ale równocześnie nie jest dobrą wiadomością:

nie istnieje pojedyncze zachowanie, które „dyskwalifikuje” autyzm.

To bardzo szerokie spektrum. Osoby autystyczne mogą mieć bardzo różne zestawy cech i funkcjonować na wielu poziomach. Natomiast istnieją zachowania i cechy, które raczej sugerują, że dana trudność nie wynika z autyzmu, ale nawet one nie wykluczają ASD w 100%. 

Zachowania, które ZAZWYCZAJ nie wskazują na autyzm (ale go nie wykluczają!)

1. Stabilna, naturalna komunikacja społeczna.

• spontaniczne utrzymywanie kontaktu wzrokowego,

• naprzemienne dialogi,

• rozumienie żartów, ironii, metafor bez wysiłku,

• płynna rozmowa bez sztywności.

➡ U osób autystycznych komunikacja bywa inna (nie zawsze „gorsza”, często po prostu odmienna). 

2. Naturalna łatwość wczytywania się w emocje innych.

• intuicyjne „czytanie” mimiki, tonu głosu, niewerbalnych sygnałów,

• prawidłowe rozpoznawanie emocji bez analizowania.

➡ Autyzm często wiąże się z odmiennym przetwarzaniem emocji, ale nie każdy ma trudności w tej sferze. 

3. Brak stereotypów ruchowych lub sensorycznych.

• brak powtarzalnych ruchów (tzw. „stimmingu”),

• brak skrajnej reaktywności sensorycznej (pod- lub nadwrażliwości),

• brak potrzeby unikania hałasu, dotyku, światła itd.

➡ ALE: wiele osób autystycznych się maskuje, więc stereotypia może nie być widoczna na pierwszy rzut oka.

4. Elastyczność zachowania.

• łatwe przechodzenie między zadaniami,

• brak sztywności w rutynach,

• brak silnego stresu przy nagłych zmianach,

• spontaniczne działanie.

➡ U autystów sztywność i potrzeba przewidywalności są częste — choć nie zawsze obecne.

5. Naturalna, intuicyjna teoria umysłu (rozumienie intencji innych).

• spontaniczne przewidywanie zachowań innych,

• łatwość zobaczenia sprawy z cudzej perspektywy.

➡ U wielu osób autystycznych jest inaczej, choć są wyjątki.

6. Brak szczególnych, intensywnych zainteresowań.

• osoba nie koncentruje się silnie na jednym obszarze,

• zainteresowania są „typowe” i zmieniają się płynnie.

➡ U autystów często występują tzw. special interests, ale nie u wszystkich.

7. Brak opóźnień w rozwoju mowy i komunikacji.

To dotyczy głównie dzieci.

➡ ALE: wiele osób ze spektrum mówi bardzo wcześnie lub rozwija mowę w sposób „nietypowy”, ale prawidłowy.

Autyzm u dzieci. Jakie są pierwsze objawy autyzmu u niemowląt?

Pierwsze objawy autyzmu pojawiają się zwykle we wczesnym dzieciństwie. Następuje to często przed 3. rokiem życia i w większości  przypadków staje się oczywiste u starszych dzieci.

Sygnały autyzmu u niemowląt to brak uśmiechu społecznego, brak gaworzenia i brak reakcji na kontakt wzrokowy. 

Dziecko z autyzmem unika sytuacji społecznych i ma trudności w nawiązywaniu więzi. Niektóre dzieci wykazują opóźnienia w rozwoju mowy. Wspieranie rozwoju takiego dziecka wymaga specjalnego podejścia. Najlepiej jest obserwować zachowania dziecka w codziennych sytuacjach, takich jak zabawa czy reakcja na obecność rodziców. Programy wczesnej interwencji mogą znacząco poprawić funkcjonowanie dzieci, które otrzymują diagnozę autyzmu we wczesnym dzieciństwie. 

Autyzm u dorosłych. Jak wygląda i dlaczego często pozostaje niezdiagnozowany?

Autyzm u dorosłych bywa trudny do zdiagnozowania, ponieważ wiele osób nauczyło się maskować swoje objawy. Autystyczny dorosły może wykazywać bardzo różne zaburzenia ze spektrum. Najczęściej są to trudności w nawiązywaniu relacji i zmaganie się z nadwrażliwością sensoryczną.

Brak wiedzy lub zainteresowania rodziców w dzieciństwie sprawia, że osoby te często otrzymują diagnozę dopiero w dorosłości. Nie bez znaczenia jest również wciąż niedostateczny brak wiedzy w społeczeństwie, który jest powodem stygmatyzowania osób autystycznych.

To sprawia, że towarzyszy im wstyd i poczucie bycia osobą "gorszej kategorii". W takich warunkach trudno jest się zdobyć na zrobienie badań, a potem na "coming out". A paradoks polega na tym, że autyści są często niezwykle uzdolnieni w wybranym obszarze i dysponują zdolnościami, które przewyższają tzw. "osoby normalne". 

Diagnozowanie autyzmu. Jak wygląda proces diagnozy?

Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu to złożony proces, który wymaga współpracy wielu specjalistów. Psycholog, psychiatra i terapeuci oceniają objawy, zachowania i rozwój dziecka w różnych kontekstach.

Rozpoznanie autyzmu u dziecka opiera się na rozmowach z rodzicami, obserwacji i testach. Proces ten jest szczególnie ważny, ponieważ właściwe rozpoznanie jest kluczowe dla wybrania najlepszej terapii, co wpływa na dalszy rozwój dziecka. 

Nie da się wykluczyć ASD na podstawie samego zachowania jednej osoby w krótkim czasie. 

TYLKO badanie kliniczne wykonane przez zespół doświadczonych specjalistów daje szansę na podjęcie najlepszych kroków. Na to badanie składają się: 

• Wywiad rozwojowy. 

• Wielokrotna obserwacja i analiza zachowania.

• Testy na autyzm (np. ADOS-2, ADI-R).

• Ocena funkcjonowania sensorycznego i społecznego.

Psycholog, psychiatra lub centrum psychoterapii. Rola specjalistów w poprawie jakości życia osób z ASD.

Z oceną nie należy czekać. Warto skonsultować się z lekarzem, gdy pojawiają się pierwsze niepokojące objawy. Dzięki wczesnej diagnozie możliwe jest wdrożenie odpowiedniej terapii i poprawa funkcjonowania jednostki w życiu codziennym. Centra psychoterapii oferują różne metody wsparcia, w tym terapię behawioralną i terapię integracji sensorycznej.

Odpowiedniej terapii potrzebują zarówno dzieci chore na autyzm, jak i dorośli. To głównie praca nad umiejętnościami społecznymi, która wpływa pozytywnie na jakość codziennego życia. 

Kluczowe jest również wsparcie ze strony najbliższych. Osoby z autyzmem mogą mieć trudności z akceptacją siebie. Dlatego tak ważne jest pełne zrozumienie ze strony najbliższych, ich obecność i mądra troska. 

Zdrowia psychicznego nie można oddzielić od wsparcia społecznego. Poczucie przynależności i akceptacja sprawiają, że osoby autystyczne zaczynają lepiej radzić sobie w codziennym życiu.

Podsumowanie: Jak rozpoznać autyzm lub jak go wykluczyć? Jak pomóc osobom z autyzmem?

• Autyzm jest zaburzeniem rozwojowym. Ma swoje źródło w genach, choć wpływają na niego także czynniki środowiskowe.

• Jego objawy różnią się nasileniem i złożonością oraz zależą od wieku dziecka lub dorosłego.

• Istnieją kryteria, które pozwalają wykluczyć autyzm, ale pełne rozpoznanie wymaga zaangażowania zespołu doświadczonych specjalistów. 

• Diagnoza opiera się na obserwacji, testach i obszernych wywiadach z najbliższymi.

• Spektrum autyzmu może mieć bardzo różne oblicza zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Ale zawsze taka osoba potrzebuje indywidualnego,  przemyślanego wsparcia.

• Odpowiednio dobrana terapia i pomoc najbliższych są kluczem do lepszego funkcjonowania zarówno dzieci, jak i dorosłych.

Zobacz także:

Neuroróżnorodność: co to?

Czym jest neuroatypowość?

Kim są WWO: co to takiego?

Na czym polega neuroprzywództwo?

Co neuronauka mówi o budowaniu zaufania?

Wysoko wrażliwy mężczyzna

Coaching osób wysoko wrażliwych

Bezpłatny test na WWO