Wprowadzenie: Dlaczego ta koncepcja jest ważna?
Piramida Maslowa, znana również jako hierarchia potrzeb Maslowa, to jedna z najbardziej znaczących teorii w psychologii, która opisuje, jak potrzeby wpływają na nasze zachowanie. Abraham Maslow był żyjącym w latach 1908–1970 amerykańskim psychologiem. Zaproponował tę koncepcję w połowie XX wieku, sugerując, że nasze działania są napędzane przez próbę zaspokojenia określonych potrzeb, zaczynając od tych najbardziej podstawowych, a kończąc na potrzebie samorealizacji.
W tym artykule szczegółowo omówimy, czym jest piramida Maslowa, jakie obejmuje potrzeby i dlaczego zrozumienie tej hierarchii jest kluczowe dla rozwoju osobistego, zarządzania i generalnego zrozumienia ludzkich zachowań. Znajomość klasyfikacji potrzeb według Maslowa umożliwia lepsze zrozumienie motywacji stojących za działaniami ludzi, co jest niezmiernie cenne zarówno w życiu osobistym, jak i zawodowym.
I co niezwykle ciekawe, w ostatniej części tego artykułu pokażemy, że ostatecznie wszystkich poziomów hierarchii było sześć - nie pięć!
1. Czym jest Piramida Maslowa? Rodzaje Potrzeb
Piramida Maslowa to model psychologiczny, który dzieli potrzeby człowieka na pięć kolejnych poziomów, zaczynając od potrzeb fizjologicznych, przez bezpieczeństwo, przynależność, uznanie, aż po samorealizację. Teoria ta opiera się na podstawowym założeniu, że dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu, człowiek może dążyć do zaspokojenia kolejnych potrzeb wyższego rzędu.
Po raz pierwszy została opublikowana w roku 1943 w formie artykułu w szanowanym piśmie naukowym Psychological Review.
Maslow zbadał stosunkowo duże grupy ludzi zdrowych, wśród nich np. 1% populacji studentów amerykańskich uniwersytetów. Co ciekawe, wśród osób analizowanych przez niego osobiście znalazły się tak znane nazwiska jak Albert Einstein, Eleanor Roosevelt, Jane Addams i Frederick Douglass. Postanowił też nie badać ludzi chorych psychicznie lub znerwicowanych, a uzasadnił to w sposób następujący:
„Badanie kalekich, niedorozwiniętych, niedojrzałych i niezdrowych pacjentów może tylko produkować psychologię i filozofię kalek”.
Cała teoria została szerzej opisana w 1954 roku w książce pt. "Motywacja i osobowość".
Co bardzo ważne, Maslow twierdził, że „poziomy hierarchii są ze sobą powiązane, a nie zupełnie rozdzielone”. Oznacza to m.in, że aby wejść na dany poziom, osoba nie tylko musi przejść przez poziomy poprzednie, ale także w pełni je opanować.
Hierarchia potrzeb jest dziś przedstawiana w kształcie piramidy. Ale warto wiedzieć, że sam Maslow nigdy nie skorzystał z piramidy, żeby opisać poziomy w żadnym z jego pism. Jak to się więc stało, że mamy dziś obowiązujący trójkąt prostokątny?
W pierwszej kolejności koncepcję Maslowa podchwycił psycholog Douglas McGregor, który dostrzegł w niej szansę zastosowania jej w dziedzinie zarządzania. Ale i on nie stworzył żadnej piramidy. Zrobił to dopiero Keith Davis w 1957 w wydanej przez siebie książce na temat zarządzania. I, co ciekawe, ta wizualizacja nie przyjęła się aż do roku 1960, kiedy to psycholog biznesu Charles McDermid opublikował esej zawierający znaną dzisiaj piramidę. Od tamtego momentu prezentacja hierarchii w formie trójkąta zakorzeniła się w zbiorowej świadomości i zdobyła popularność na całym świecie.
Główna grafika tego artykułu przedstawia ten model.
2. Potrzeby Fizjologiczne: Fundament Piramidy
Na najniższym poziomie piramidy znajdują się potrzeby fizjologiczne, które są niezbędne do przetrwania człowieka, takie jak powietrze, woda, jedzenie, schronienie oraz sen. Zaspokojenie tych podstawowych potrzeb jest warunkiem koniecznym do poszukiwania zaspokojenia na wyższych poziomach hierarchii. Ważna uwaga: na tym poziomie znajduje się też seks, do którego odniesiemy się w dalszej części artykułu.
3. Potrzeba Bezpieczeństwa: Poszukiwanie Stabilności
Kolejny poziom obejmuje potrzebę bezpieczeństwa, która dotyczy zarówno bezpieczeństwa fizycznego, jak i ekonomicznego. Najbardziej fundamentalny aspekt to możliwość życia w pokoju. Niestety wzrastająca ilość konfliktów zbrojnych, napięć międzynarodowych, agresja Rosji na Ukrainę, kolejna wojna pomiędzy Izraelem, a Hamasem oraz wzrastające fale uchodźców i nasilające się zamachy terrorystyczne napawają tylko coraz większym niepokojem.
To również bezpieczeństwo osobiste, czyli ochrona przed przemocą, agresją, nierównym traktowaniem lub dyskryminacją. Ale także potrzeba bezpieczeństwa w środkach komunikacji, czy też wyjście z domu bez obaw po zmroku. Z przykrością trzeba stwierdzić, że w XXI wieku wybranie się w podróż, na koncert, czy też na masowe wydarzenie sportowe jest obarczone coraz większym ryzykiem.
Kolejną ważną składową jest bezpieczeństwo zdrowotne, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. To zdrowe odżywianie, równowaga psychiczna i odpowiednia opieka medyczna. Niestety od pewnego czasu wiąże się to również z bezpieczeństwem naszej planety, efektem cieplarnianym, globalnymi zmianami klimatu, drastycznie podnoszącym się zanieczyszczeniem powietrza oraz wpływem plastiku na wszystkie organizmy żywe.
Następny aspekt to bezpieczeństwo psychologiczne w pracy. Bez niego żadne benefity ani zachęty finansowe nie zadziałają i nie wpłyną na zaangażowanie pracowników. Zaspokojenie tej potrzeby dotyczy możliwości bycia sobą, otwartego wyrażania swojego zdania, umiarkowanego poziomu stresu oraz zdrowej równowagi pomiędzy życiem prywatnym i zawodowym. Niestety w ekstremalnych przypadkach jest to zaburzane poprzez mobbing lub socjopatyczne zachowania przełożonych.
Innym przykładem realizowania tego poziomu w dzisiejszym świecie jest poszukiwanie stabilnej pracy, zgromadzenie oszczędności, czy zapewnienie własnego mieszkania.
4. Potrzeba Przynależności: Łączenie się z Innymi
Potrzeba przynależności odnosi się do dążenia człowieka do bycia częścią grupy, utrzymywania relacji międzyludzkich, przyjaźni i miłości. Jest to kluczowy element, który motywuje ludzi do budowania silnych, emocjonalnych więzi z innymi. Ten element uwidacznia się w sposób szczególny w nastoletnim okresie rozwojowym. To wtedy dzieci zaczynają oddzielać się od rodziców, a przynależność do grupy nabiera największego znaczenia. W bardziej dojrzałym aspekcie ludzie chcą kochać i mieć poczucie, że są kochani. Bliskość, więź, intymność są tego odzwierciedleniem. W przypadku niemożności zrealizowania potrzeby miłości i przynależności, wiele osób staje się podatne na samotność, lęk społeczny i depresję.
5. Potrzeba Uznania: Poszukiwanie Szacunku
Poziom ten dotyczy potrzeby bycia docenianym i szanowanym przez otoczenie za osiągnięcia i kompetencje. Wiąże się również z potrzebą szacunku oraz posiadaniem poczucia własnej wartości.
Dotyczy to zarówno życia prywatnego, jak i zawodowego. Co więcej, być może sfera osobista jest dużo ważniejsza. Dlaczego? Ponieważ zdrowe poczucie własnej wartości jest fundamentem dojrzałych relacji interpersonalnych - w każdym obszarze życia. Stąd poczucie bycia docenianym i zauważanym jest równie ważne w związku romantycznym, co w pracy. Sferze zawodowej poświęcimy osobny akapit już za chwilę.
6. Potrzeba Samorealizacji: Szczyt Hierarchii Maslowa
Samorealizacja, najwyższy poziom hierarchii, odnosi się do osiągnięcia pełnego potencjału, realizacji własnych marzeń, ambicji, i rozwijania indywidualnych talentów. Jest to proces ciągłego dążenia do bycia najlepszą wersją siebie. Dla każdej osoby może to być co innego.
Każdy z nas jest niepowtarzalną indywidualnością i jak mówił Einstein "Każdy jest geniuszem, tylko każdy w innej dziedzinie". Chodzi więc o to, aby w pierwszej kolejności dobrze siebie poznać, wyznaczyć swoją indywidualną ścieżkę i dążyć do maksymalizacji swojego potencjału. A najtrudniejsze jest dobre samopoznanie i zaakceptowanie swojej unikalności, z ciemniejszymi stronami włącznie.
7. Teoria Maslowa a Zarządzanie: Znaczenie w Pracy
Zrozumienie hierarchii potrzeb Maslowa może znacząco wpłynąć na zarządzanie w miejscu pracy, pomagając liderom motywować pracowników poprzez umiejętne zaspokajanie ich potrzeb na różnych poziomach. To niezwykle ważny element ludzkiej egzystencji, zwłaszcza w XXI wieku zdominowanym przez rywalizację, zorientowanie na karierę zawodową, cele i osiągnięcia. W przypadku miejsca pracy to kolejny temat rzeka.
Dobre zrozumienie potrzeb pracowników jest kluczowe dla budowania ich zaangażowania. Docenianie i uznanie może przybierać różne formy: od prostego i szczerego "dziękuję, well done!", poprzez nagrody, premie, awans aż po spersonalizowane ścieżki rozwoju. Ale tez nie zapominajmy tu o kolejności odpowiednich elementów.
Bezpieczne warunki pracy to absolutna podstawa. Najpierw niezbędne jest stworzenie środowiska pracy, której gwarantuje bezpieczeństwo psychologiczne pracownika. Bez spełnienia tego warunku wszelkie formy doceniania na wyższym poziomie nie spełnią swojej roli.
Pamiętajmy, że brak zaspokojenia podstawowych potrzeb prowadzi do tego, że każdy w pierwszej kolejności będzie walczyć o ich zaspokojenie. Dopiero po wyeliminowaniu deficytu możliwe jest stawianie przed sobą większych oraz ambitniejszych celów.
8. Rozwój Osobisty i Piramida Potrzeb Maslowa
Teoria Maslowa tłumaczy funkcjonowanie człowieka i wyjaśnia, że na najbardziej fundamentalnym poziomie nie różnimy się od siebie. Podkreśla również, że harmonijny rozwój osobisty można osiągać kierując się ważną kolejnością potrzeb i motywacji. Pełna samorealizacja człowieka jest możliwa dopiero po zaspokojeniu potrzeb na niższych poziomach.
Być może niesie ze sobą jedna ważną podpowiedź dla wszystkich osób skupionych na duchowości i poszukujących duchowego oświecenia. Wydaje się, że bez harmonijnego ułożenia wszystkich poprzednich poziomów takie oświecenie nie jest możliwe. To również podpowiedź, aby nie deprecjonować spraw materialnych i nie zaniedbywać swojego ciała. Jesteśmy całością, a życiowe potrzeby każdego człowieka są równie ważne na każdym poziomie. Nie ma tych gorszych i tych lepszych. Tylko zrealizowanie wszystkich daje szansę na dopełnienie harmonijnej, wielowymiarowej całości jaką jest człowiek.
9. Wykorzystanie Hierarchii Potrzeb Maslowa w Życiu Codziennym
Na co dzień, zrozumienie piramidy potrzeb Maslowa pomaga w lepszym zrozumieniu zrozumieniu zachowań innych osób. Najlepiej można to chyba spuentować ludowym powiedzeniem "Syty głodnego nie zrozumie". Wiek również robi swoje. Jeśli np. irytuje Cię tempo poruszania się ludzi starszych lub ich ostrożność i niechęć do podejmowania ryzyka - uwierz mi proszę, pojmiesz to w całej rozciągłości już za kilkanaście lub kilkadziesiąt lat.
10. Krytyka i Aktualność Teorii Maslowa
Pomimo jej popularności, koncepcja nie jest wolna od krytyki. W pierwszej kolejności dotyczy ona zastrzeżeń co do uniwersalności hierarchii potrzeb.
Od roku 1943, kiedy została opublikowana po raz pierwszy, świat bardzo poszedł do przodu. Ponadto nie bez znaczenia jest to, że moment jej opublikowania to czas II wojny światowej i wielu tragicznych wydarzeń związanych z ludzkim przetrwaniem.
Jednym z głównych zarzutów jest brak rozróżnienia pomiędzy społeczeństwami indywidualistycznymi, takimi jak kraje Zachodu, a społeczeństwami kolektywistycznymi, takimi jak np. narody i plemiona Afryki.
Społeczeństwa indywidualistyczne są bardziej egocentryczne i rzeczywiście skupiają się na poprawie siebie i nieustannym dążeniu do samodoskonalenia. W związku z tym samorealizacja jest rzeczywiście na szczycie. W społeczeństwach gdzie dobrem nadrzędnym jest dobro wspólnoty, przynależność i akceptacja ze strony grupy mają większe znaczenie niż potrzeba samorealizacji.
Innym obszarem krytyki jest pozycja i wartość seksu w piramidzie. Maslow umieścił go w potrzebach fizjologicznych razem z jedzeniem i oddychaniem. To między innymi oznacza, że bez zaspokojenia potrzeb związanych z seksem nie można przejść na wyższe poziomy. I spłyca tę sferę ludzkiego życia odzierając ją z bardzo ważnych elementów emocjonalnych, dotyczących również poczucia więzi i bliskości.
Ponadto w latach 80 i 90 XX wieku przeprowadzono wiele badań dotyczących wpływu okoliczności na zmiany w hierarchii. Czyli po raz kolejny sprawdzano uniwersalność zasad piramidy. I dotyczyło to nie tylko różnych okoliczności w jakich może się znaleźć człowiek dorosły, ale także rożnych okresów rozwojowych człowieka.
Po pierwsze udowodniono różnice w zależności od tego, czy ludzie żyli w czasie wojny czy pokoju. Po drugie okazało się, że w ramach tych okresów mogą jeszcze występować różnice klasyfikacji potrzeb człowieka zależne od kultury narodowej i geografii.
Z kolei w roku 1981 roku sprawdzono potencjalne różnice w piramidzie pomiędzy różnymi grupami wiekowymi. Naukowcy odkryli, że w porównaniu z wszystkimi innymi przedziałami dzieci stawiały najwyżej poziom fizyczny. Ale z drugiej strony potrzeba miłości była obecna od dzieciństwa do dorosłości. Wśród młodzieży najwyższa była potrzeba szacunku. Osoby dorosłe miały najwyższy poziom samorealizacji. Natomiast ludzie w starszym wieku mieli najwyższy poziom bezpieczeństwa.
W związku z tym autorzy badań stwierdzili, że piramida stworzona przez Maslowa nie może być uznana jako koncepcja drogi rozwojowej człowieka, ponieważ np. kolejność miłości i samooceny powinny zostać odwrócone w zależności od wieku.
Podsumowanie: Co Należy Pamiętać o Zaspokajaniu Potrzeb Człowieka
Piramida amerykańskiego psychologa Abrahama Maslowa przedstawia hierarchię ludzkich potrzeb.
Zaspokojenie potrzeb niższego rzędu jest niezbędne do biologicznego przetrwania człowieka, a równocześnie jest warunkiem koniecznym do zaspokojenia potrzeb wyższych.
Teoria Maslowa ma szerokie zastosowanie w życiu każdego człowieka, poczynając od rozwoju jednostki. poprzez kontakty z innymi ludźmi, po zarządzanie zespołami.
Mimo krytyki, nadal oferuje cenny wgląd w funkcjonowanie człowieka i jego rozwój oraz objaśnia mechanizmy motywacyjne.
Poznanie piramidy Maslowa umożliwia głębsze zrozumienie ludzkich zachowań, co jest kluczowe zarówno w kontekście osobistym, jak i zawodowym.
Ważna informacja na koniec - ile naprawdę było poziomów?
Na podstawie badań przeprowadzonych przez Marka E. Koltko-Riverę i wielu innych, pod koniec swojego życia Maslow dołożył kolejny szósty poziom i nazwał go Auto-transcendencja (ang. self-transcendence).
Poniższa grafika zawiera oryginalny opis tego poziomu.
A sam autor opowiada o tym w swoim wystąpieniu z roku 1967, czyli na 3 lata przed swoją śmiercią. To bardzo cenne nagranie, w którym objaśnia swoją drogę. Oto wycinek jego wypowiedzi:
Są ludzie, którzy czują się kochani i potrafią kochać, którzy naprawdę czują się bezpieczni, czują się szanowani i mają szacunek do samego siebie. Jeśli przestudiujesz tych ludzi i zapytasz, co ich motywuje, znajdziesz się w innym wymiarze. Tę sferę muszę nazwać transhumanistyczną, czyli taką, która motywuje, zadowala i aktywuje szczęśliwą, rozwiniętą, tj. już samorealizującą się osobę. Motywacją tych ludzi jest coś wykraczającego poza podstawowe potrzeby... Punkt wyjścia w tę transhumanistyczną sferę pojawia się, gdy odpowiadają na następujące pytania: „Jakie są chwile, które dają ci…największą satysfakcję? Jakie są momenty nagrody, które czynią twoją pracę i życie wartościowymi?” Odpowiedzi na te pytania dotyczyły prawd ostatecznych… Na przykład: prawdy, dobra i piękna i tak dalej.
Pełną wersję można znaleźć pod poniższym linkiem.
W swoim dzienniku, w roku 1961, Maslow zapisał również takie słowa:
(...) Oznacza to, że największe osiągnięcie tożsamości, autonomii lub bytu jest samo w sobie jednocześnie transcendencją siebie, wyjściem poza i ponad siebie. Osoba może wtedy stać się względnie pozbawiona ego.
Nie mogę się więc na koniec oprzeć jednej refleksji. Kolejny wielki psycholog pod koniec swojego życia odnosi się do czegoś dużo większego niż jednostka. Nieświadomość zbiorowa i Carl Gustav Jung, o którym piszemy w osobnym poście to też świetny przykład!
Zobacz także: