Ryszard Skarbek
- 28 sie
- 13 minut(y) czytania

Rozwój osobisty - etapy rozwoju człowieka, kryzysy rozwojowe Eriksona

Rozwój osobisty - etapy rozwoju człowieka - Empowerment Coaching Kraków Blog

W trakcie swojego życia wszyscy ludzie przechodzą przez różnorodne etapy rozwoju osobistego. Niektórzy są w stanie przebrnąć tylko kilka z nich i potem zatrzymują się, pozostają w miejscu do końca swoich dni, podczas gdy inni pokonują kolejne przeszkody i z powodzeniem zaliczają kolejne etapy.

Ci drudzy są nieustannie otwarci na przyjmowanie nowej informacji, na poszerzanie swojej perspektywy. Bo w gruncie rzeczy rozwój osobisty człowieka to poszerzanie perspektywy myślenia.

W tym artykule opowiemy o kluczowej roli, jaką w rozwoju osobistym człowieka odgrywa nieustanne poszerzanie świadomości oraz zdolność do nieprzerwanej pracy nad zmianą perspektywy myślenia.

Czym jest rozwój osobisty? To nieustanny proces poznawania, rozumienia i rozwijania siebie w celu osiągnięcia swojego pełnego potencjału. Nie tylko w sferze zawodowej, ale przede wszystkim w szeroko pojętym obszarze tego, co nazywamy "być człowiekiem" i w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania "kim jestem?" i "kim chcę być?". Tak więc rozwój osobisty to dużo więcej, niż uczenie się nowych umiejętności lub rozwijanie umiejętności już nabytych.

Ten tekst NIE JEST tanią próbą uproszczenia niezwykle wielowątkowego tematu rozwoju osobistego człowieka. NIE JEST też próbą podania różnego rodzaju złotych recept na najlepszy rozwój osobisty oraz na to, jak stworzyć swój własny plan rozwoju osobistego. Nie znajdziesz tu więc informacji o tym jakie ukończyć kursy i szkolenia, jakie przeczytać książki czy też jak rozwijać swoje mocne strony i jakich nowych umiejętności powinieneś się nauczyć. Samo czytanie książek niewiele da. Zdobędziesz tylko nową wiedzę, ale nie zmieni to wiele w twojej świadomości.

A czym różni się wiedza od świadomości? Wiedza, to nabyta, pozyskana informacja. Świadomość, to przeanalizowane, przepracowane doświadczenie.

Rozwój osobisty obejmuje różne dziedziny, a każdy człowiek jest niepowtarzalną indywidualnością ze swoją unikalną osobowością, zebranym dotychczas bagażem doświadczeń oraz zestawem przekonań i poglądów osobistych. I każdy musi sam wykonać swoje zadanie domowe, poprzez najpierw dobre poznanie siebie, a następnie wyznaczenie sobie ścieżki rozwoju osobistego. To jest również niezbędna część tego, co określa się terminem "rozwój duchowy".

My podzielimy się tutaj tym, co w naszej ocenie jest absolutnie kluczowe dla pełnego rozwoju człowieka. I zaprezentujemy inną, bardziej holistyczną perspektywę patrzenia na to, czym jest rozwój osobisty.

Podamy również etapy rozwoju osobistego człowieka opracowane przez Erika Eriksona. Erik Homburger Erikson, to nieżyjący już (zmarł w r. 1994) twórca teorii rozwoju psychospołecznego, amerykański psychoanalityk i psycholog rozwoju człowieka duńskiego pochodzenia.

To on opracował koncepcję ośmiu etapów rozwoju osobistego człowieka.

A na samym końcu odniesiemy się rownież do etapów rozwoju osobistego zdefiniowanych przez Carla Gustava Junga i przekażemy kilka inspiracji.

Rozwój Osobisty - kluczowa rola naszej perspektywy myślenia

Tuż po narodzeniu (okresy noworodkowy, niemowlęcy) mamy bardzo ograniczoną perspektywę. Jesteśmy połączeni ze światem. Nie wiemy, gdzie się kończymy i gdzie zaczyna się świat. Psycholodzy określają to wrażenie jako “oceaniczną jedność”. Jest to jednakże bardzo nieświadomy rodzaj jedności. Jeśli rozwijamy się dostatecznie daleko, przechodzimy przez wiele etapów “olśnienia”, aż w końcu docieramy z powrotem do poczucia jedności ze światem. Tym razem jednak to poczucie jedności jest niebywale świadome i często nazywane jest oświeceniem.

W trakcie naszego rozwoju osobistego pozostajemy na danym poziomie aż do momentu, kiedy coś popchnie nas do przejścia o szczebel wyżej. Temu przejściu towarzyszy również okres integrowania doświadczeń, które następują wraz ze zmianą. Przechodzenie z jednego poziomu na drugi możemy nazwać wzrostem pionowym, podczas gdy integrowanie w sobie kolejnych doświadczeń – wzrostem poziomym.

Jednym z najważniejszych aspektów tak rozumianego wzrostu jest to, że każdy etap rozwoju osobistego zawiera w sobie nową możliwość patrzenia na siebie, na innych ludzi i na cały świat – patrzenia z szerszej perspektywy. Ta umiejętność spojrzenia z szerzej obejmującej perspektywy nazywana jest przez nauczycieli duchowych poszerzoną świadomością. Na tym przede wszystkim polega rozwój duchowy.

Moglibyśmy nawet pokusić się o stwierdzenie, że wszystkie mentalne, emocjonalne i duchowe problemy, włączając w to problemy z typowymi aktywnościami życiowymi (jak płacenie czynszu, tworzenie udanych związków, znalezienie satysfakcjonującej pracy) – są efektem braku odpowiedniego rozwoju, niezakończonych odpowiednio, niekompletnych etapów lub zmian, w których zamiast rozwoju osobistego doświadczyliśmy swego rodzaju traumy.

Wielki współczesny filozof i psycholog rozwojowy, Ken Wilber, znany jest ze stwierdzenia, że rozwój duchowy (w gruncie rzeczy dowolny rozwój) jest kwestią adoptowania kolejnych perspektyw.

Wraz z rozwijanem umiejętności dodawania kolejnych perspektyw poszerza się nasza świadomość. W gruncie rzeczy są to dwie różne drogi opisania tego samego zjawiska. Można by powiedzieć, że wraz z rozwojem coraz bardziej dostrzegamy, jak wszystko jest ze sobą połączone i porusza się wspólnie – skupiamy się coraz bardziej na relacjach pomiędzy osobami, rzeczami i zdarzeniami i odchodzimy od postrzegania ich, jako oddzielnych bytów.

Poszerzanie perspektywy myślenia w Rozwoju Osobistym

Innymi słowy nasza perspektywa staje się bardziej holistyczna.

Tak jak w rosyjskich lalkach, Wańkach Wstańkach, każdy nowy poziom rozwoju osobistego przekracza i zawiera w sobie poprzedni. Na wcześniejszych etapach wszystko jest związane ze mną. Jesteśmy egocentryczni, narcystyczni, niezdolni do przyjęcia perspektywy innych ludzi. Wraz z rozwojem jesteśmy w stanie przyjąć perspektywę nas. Dostrzegamy potrzeby i pragnienia grupy, ale wciąż nie widzimy tych spoza danej grupy.

Idąc dalej nasza perspektywa zaczyna być jeszcze szersza i potrafimy spojrzeć na świat z pozycji …nas wszystkich.

Nie każdemu udaje się przekroczyć poziom egocentryczny. Niewielu przekracza poziom grupy i dochodzi do perpsektywy patrzenia z pozycji nas wszytkich. I bardzo niewielu przekracza ten ostatni poziom.

Tak jak dziecko dysponuje dużo mniejszymi możliwościami, niż dorosły, tak samo osobom z niższych poziomów rozwoju osobistego brakuje odpowiedniej perspektywy, aby radzić sobie skutecznie ze złożonością życia. Osoba, która postrzega świat w bardzo prosty biało-czarny sposób, jest mniej przygotowana do tego, żeby stawić czoła wielowymiarowym sytuacjom.

Jeśli w którymś momecie naszego życia doświadczamy traumatycznych przeżyć, powstają w nas nierozwiązane mentalne i emocjonalne problemy: pojawia się strach, lęk, niepokój, gniew, złość, depresja.

Powstaje coś, co można nazwać “magicznym myśleniem”: społeczna niedojrzałość, nielogiczne myślenie, problemy ustalania granic osobistych, problemy z moralnym osądem… To sprawia, że poszukujemy pomocy terapeutów, coachów lub zaczynamy wydawać pieniądze na różnego rodzaju kursy i szkolenia oraz programy z dziedziny rozwoju osobistego.

Kiedy nie masz odpowiedniej perspektywy - nie zobaczysz czegoś nowego

Kiedy dana osoba osiągnie pewien etap rozwoju, zanurza się w nim kompletnie. W jego mentalnych, emocjonalnych, społecznych i etycznych perspektywach również. Moglibyśmy nazwać to efektem ryby w wodzie. Bedąc znaurzonym w tych perspektywach, jesteś tymi wzorcami.

Tak, jak w przypadku ryby w wodzie, twój obecny etap rozwoju jest twoją rzeczywistością oraz ...

… nie masz perspektywy, aby zobaczyć lub wyobrazić sobie cokolwiek innego.

W momencie, kiedy przechodzisz na kolejny poziom rozwoju, zaczynasz dostrzegać to, czego nie byłeś świadom na poziomie poprzednim. Teraz zamiast być tymi sposobami myślenia, zaczynasz je posiadać. Będąc ich właścicielem zaczynasz mieć nad nimi kontrolę, podczas gdy na poprzednim poziomie nieświadomie działałeś pod ich wpływem. Np. osoba z problemami emocjonalnymi jest zanurzona w tych emocjach. Zamiast je posiadać – jest nimi. Jej emocje jakby się jej przydarzają, automatycznie i nieświadomie.

To samo można by powiedzieć nt. przekonań, moralności, procesów poznawczych i kilku innych apsektów życia. Jak wcześniej wspominaliśmy, holistyczny rozwój osobisty to bardzo różne dziedziny oraz uczenie się nowych umiejętności różnego rodzaju. Dopóki jesteś w nich zanurzony, nie możesz ich kontrolować, nie możesz oceniać, jak wpływają na twoje życie. Zamiast tego, pomagają ci one w sposób nieświadomy budować twoje życie, w lepszym lub gorszym kierunku.

Na każdym nowym poziomie rozwoju zaczynasz widzieć to, w czym byłeś zanurzony na poziomie poprzednim. Na pierwszych kilku poziomach rozwoju osobistego to zewnętrzne uwarunkowania popychają cię do przechodzenia na poziomy kolejne oraz do rozwijania nowych umiejętności i perspektyw. Na poziomach kolejnych uczenie się nowych umiejętności i rozwijanie umiejętności już nabytych jest efektem twojej swiadomej decyzji.

Rozwój Osobisty to przesuwanie się z poziomu podmiotu na poziom obserwowania przedmiotu

Na poziomach wyższych to ty, na skutek własnej decyzji możesz przesuwać się na kolejny poziom przyjmując perspektywę świadka-obserwującego, stając jak gdyby obok siebie i przyglądając się sobie z ciekawością. Nie można być równocześnie świadkiem danego aspektu i być zanurzonym w aspekcie, który się obserwuje. Obserwowanie stwarza świadomość tego w czym było się zanurzonym.

Nazwijmy to w czym jesteś zanurzony podmiotem (to, czym jesteś), a to czego stałeś się świadomym (na skutek nowej perspektywy) – przedmiotem (to, co teraz masz). Dzieci na określonym poziomie swojego rozwoju są całkowicie zanurzone w swoich uczuciach – one są swoimi uczuciami i w bardzo niewielkim stopniu, jeśli w ogóle, są w stanie te uczucia kontrolować. Na poźniejszym etapie rozwoju uczucia przesuwają się z podmiotu do przedmiotu – dziecko teraz posiada uczucia (i posiada też wiekszą nad nimi kontrolę).

Po dokonaniu się tego przesunięcia, dziecko jest świadome swoich uczuć w sposób, który nie był możliwy w czasie, kiedy było w tych uczuciach zanurzone.

Rozwój w swej istocie jest ztem nieustannym przesuwaniem tego kim i czym jesteś z poziomu podmiotu (tego, czym jesteś) na poziom przedmiotu (tego, czego jesteś świadom i wobec tego, co posiadasz).

Niemowlę jest zanurzone w swoich ruchach ciała i wrażeniach dotykowych. Okres niemowlęcy, to czas w którym dziecko jest swym ciałem i wrażeniami dotykowymi. Na tym etapie wszystko jest podmiotem, nic nie jest przedmiotem. Otoczenie jest po prostu przedłużeniem niemowlęcia i nie potrafi ono dokonać rozróżnienia pomiędzy sobą i światem.

Na pewnym etapie dziecko zaczyna rozróżniać siebie od innych. Po dokonaniu się tego przesunięcia nie jest już zanurzone w swoim ciele, w swoich wrażeniach dotykowych. Dziecko zaczyna być świadome ich posiadania. Równocześnie jednak jest zanurzone w czymś nowym – impulsach i percepcjach, nowym podmiocie.

Wraz z rozwojem dziecka, w kolejnym kroku w wieku ok. 5-7 lat, ma miejsce kolejne przesunięcie. Impulsy i wrażenia zaczynają być tym, co dziecko posiada. Podmiot staje się przedmiotem. Równocześnie pojawia się nowy aspekt podmiotu – potrzeby, zainteresowania i życzenia. “Ja” posiada teraz wrażenia, impulsy (wraz z wrażeniami dotykowymi z pierwszego etapu) i “Ja” równocześnie jest potrzebami, zainteresowaniami i życzeniami. W tym czaie zaczynamy również rozpoznawać i rozwijać swoje mocne strony.

W okolicy lat 12 potrzeby, zainteresowania i życzenia stają się przedmiotem podczas gdy aspekt podmiotu pojawia się w relacjach interpersonalnych i rolach grupowych. Na tym etapie zaznacza się koniec rozwoju egocentrycznego i zaczyna się okres rozwoju grupowego. Dziecko jest teraz zanurzone w swoich rolach w ramach grupy, we wzajemnych relacjach jednen-na-jeden, w relacjach koleżeńskich (tych, które wyrażają się jako wspólnie przeżywane uczucia i doświadczenia). Na tym etapie dziecko uczy się jak spełniać role w grupe i działać nie tylko z korzyścią dla siebie, ale również dla całej grupy. Mocne strony (lub niedobory) zaczynają się tworzyć w obszarze relacji międzyludzkich.

Na piątym etapie role grupowe znów przesuwają się do aspektu przedmiotu, a na pierwszy plan wybija się idywidualna i osobista tożsamość – niezależna od grupy. To początek prawdziwej tożsamości, prawdziwej oddzielnej osoby oraz uczenie się nowych sposobów myślenia i rozwijanie umiejętności stawiania granic.

Na etapie szóstym osoba nie jest już zanurzona w indywidualnej tożsamości. Pojawia się aspekt, który psychologowie rozwojowi nazywają inter-individuality, nieustannie wrastające poczucie całości nas wszystkich, świadomość łączności z wszystkimi innymi. Tu zaznacza się koniec rozwoju etnicznego i zaczyna się okres spojrzenia na świat jako całość. Przenosząc swoją indywidulaną tożsamość na poziom przedmiotu, dana osoba nie jest już swoją rolą w pracy, swoją karierą, swoimi obowiązkami. Ona je posiada, ale nie są one już tym, kim ona jest.

Istenieją kolejne poziomy rozwoju, określane mianem duchowego przebudzenia. Jak możesz łatwo przypuszczać, każdy okres rozwoju charakteryzuje się kolejnym przeniesieniem odpowiedniego aspektu z poziomu podmiotu do poziomu przedmiotu. Zwróć uwagę, że na każdym etapie coraz większy obszar tego czym i kim jesteś staje się przedmiotem. Podobnie, w wyniku zamknięcia każdego okresu, poszerzasz albo swoje mocne strony albo swoje niedobory.

Za każdym razem, kiedy to się dzieje zyskujesz poszerzoną świadomość, większą kontrolę, szerszą perspektywę.

Przedstawiłem możliwie najkrótszy opis każdego z poziomów rozwoju osobistego, chodziło mi bowiem bardziej o zarysowanie całego procesu, aniżeli dokładny opis każdego z poziomów.

Na każdym z nich zachodzi o wiele więcej zmian, niż te wspomniane powyżej. Pojawiają się nowe możliwości poznawcze, nowe umiejętności rozstrzygania dylematów moralnych i etycznych, nowe możliwości doświadczania siebie i innych, nowe umiejętności rozwiązywania problemów, jak również wszelkie nowe perspektywy w każdym innym obszarze ludzkiego zycia. Trwa nieystanne rozwijanie umiejętności już zdobytych i uczenie się nowych. Na każdym jednak poziomie zawsze jesteś w czymś zanurzony.

Przeskok na wyższy poziom rozwoju osobistego jest możliwy wtedy, kiedy zaczniesz wychodzić poza to, czym teraz jesteś i sukcesywnie przyjmować rolę obserwatora.

Ta rola polega na przyglądaniu się sobie z ciekawością, bez jakichkolwiek jednakże ocen i zamiarów. Jeśli np. jesteś zanurzony w swoich emocjach, prawdopodobnie masz kłopoty na polu emocjonalnym i stanowi ono jeden wielki roller-coaster, od jednego dramatu do drugiego. Dzieje się tak, ponieważ jesteś emocjami, steruje tobą auto-pilot.

Jeśli jednakże zdobędziesz się na to, żeby mentalnie stanąć obok siebie i przyjrzeć się sobie z perspektywy obserwatora – twoje emocje przesuną się z poziomu podmiotu do poziomu przedmiotu.

W momencie, kiedy to się stanie, emocje przestają być problemem.

Twoim zadaniem zatem, bez względu na to jakie rodzaje praktyk rozwoju osobistego stosujesz, jest nieustanne zadawanie sobie pytania: “W czym jestem teraz zanurzony?”.

Nawet jeśli znalezienie odpowiedzi na to pytanie będzie trudne (z definicji to, w czym jesteś zanurzony trudno jest zauważyć) zawsze możesz siebie obserwować. Jeśli kontynuujesz bezstronne przyglądanie się, jeśli zwracasz na to uwagę, prędzej czy poźniej staniesz się tego świadomy. Obserwuj więc swoje ciało, swoje emocje, swoje myśli, swoje wyobrażenie na temat siebie, swoje przekonania na temat tego, co jest ważne w życiu, co jest możliwe, co jest niezbędne.

Im więcej obserwujesz, tym większa staje się twoja umiejętność patrzenia na świat z szerszej i bardziej wspierającej perspektywy. Obejmuje ona różne dziedziny, coraz szerzej i coraz głębiej.

Jak powiedział Fritz Perls, twórca terapii Gestalt, “Świadomość i wgląd są transformujące”.

Etapy Rozwoju Osobistego wg Eriksona

W poprzedniej części opisaliśmy czym jest rozwój oosobisty z perspektywy nieustannej pracy nad swoim sposobem myślenia. Jak mówi potoczne powiedzenie: wszystko jest w głowie. To, co i jak myślimy, wpływa praktycznie na wszystko, a w skrócie wpływa nas własny obraz siebie oraz na to jak postrzegamy świat.

Natomiast zrozumienie procesu rozwoju człowieka jest kluczem do zrozumienia złożoności rozwoju osobistego i kolejności kroków, dzięki którym kształtuje się nasza indywidualna tożsamość.

Oczywiście rozwijamy się już w okresie zarodkowym i płodowym. Wiele dostępnych badań wskazuje, że już w tym okresie rozwoju wiele czynników ma na nas wpływ. Np. to w jakim stanie jest organizm matki oraz jakie doświadczenia, przeżycia i zachowania są jej udziałem. Z perspektywy fizjologicznej kluczowe znaczenie ma to, jak tworzy się układ nerwowy i w jak harmonijny sposób następuje rozwój układu nerwowego.

W następnej części naszego artykułu my skupimy się na etapach rozwoju człowieka począwszy od narodzin.

Erik Erikson, wybitny psycholog, zaproponował teorię rozwoju psychospołecznego, która obejmuje osiem odrębnych etapów rozwoju osobistego, z których każdy charakteryzuje się konkretnymi wyzwaniami i kamieniami milowymi.

Przedstawimy tu etapy rozwoju człowieka wg Eriksona, dostarczając konkretnych informacji na temat różnych faz rozwojowych, jakich doświadczają poszczególne osoby od niemowlęctwa do późnej dorosłości, włączając w to poszczególne kryzysy rozwojowe. Poznając te etapy i kryzysy, możemy uzyskać głębsze zrozumienie własnego rozwoju i rozwoju innych ludzi.

Wg Eriksona rozwój człowieka odbywa się w ośmiu etapach różniących się między sobą jakościowo. Każdy z etapów stanowi osobne wyzwanie rozwojowe, które równocześnie wymaga zmiany sposobu funkcjonowania. Na każdym etapie dochodzi do konfliktu dwóch głównych cech i do związanego z nimi kryzysu rozwojowego. Nowa jakość powstaje tylko wtedy, kiedy człowiekowi udaje się pomyślnie rozwiązać konflikty i kryzysy rozwojowe. Erikson nazywa tę nową jakość "cnotą podstawową" wypracowaną w ramach danego etapu. I tak dzięki przechodzeniu poprzez kolejne etapy rozwoju powiększa się zestaw cnót, którymi człowiek dysponuje i które poszerzają jego witalność. A witalność można określić jako siłę życiową.

Tak więc tylko dzięki właściwemu przepracowaniu kolejnego etapu rozwoju i przezwyciężeniu kolejnego kryzysu człowiek zyskuje nową siłę.

Nie będzie chyba wielką pomyłką, jeśli stwierdzimy, że teoria etapów rozwoju Eriksona jest niezwykle podobna do Integralnej Teorii Świadomości Kena Wilbera.

W skrocie, w obydwu przypadkach mówimy o integrowaniu w sobie kolejnych poziomów rozwojowych i poszerzaniu siebie. Metaforycznie i obrazowo możemy to sobie wyobrazić jako spiralę życia, która zatacza coraz szersze kręgi lub jako lalkę "wańkę wstańkę, gdzie ta najmniejsza z lalek jest wersją człowieka z najwcześnjszego etapu rozwoju, a ta największa (zawierająca w sobie wszystkie mniejsze), to najwyższy etap rozwoju jaki człowiek osiągnął. Tym bardziej, że w teorii Erika Eriksona integralność jest cechą pozytywną umieszczoną na najwyższym, ostatnim poziomie rozwoju.

Na poniższej grafice znajdziesz podsumowanie ośmiu etapów rozwoju osobistego człowiek wg Eriksona wraz z towarzyszącymi każdemu etapowi konfliktami i nowej cnocie, która powstaje w wyniku pomyślnego rozwiązania danego konfliktu.

W dalszej części naszego artykułu każdy z etapów rozwoju człowieka omówimy bardziej szczegółowo. Dla każdego z etapów podamy również w formie tabeli krótkie podsumowanie jego głównych faz i cech charakterystycznych.

Etap rozwoju	Cecha pozytywna	Cecha negatywna	Cnota podstawowa
Nr 1	podstawowe zaufanie	podstawowa nieufność	Nadzieja
Nr 2	autonomia	wstyd i zwątpienie	Wola
Nr 3	inicjatywa	poczucie winy	Stanowczość
Nr 4	produktywność	poczucie niższości	Kompetencja
Nr 5	tożsamość	rozproszenie tożsamości	Wierność
Nr 6	intymność i oddalenie	zaabsorbowanie sobą	Miłość
Nr 7	generatywność	stagnacja	Troska
Nr 8	integralność	rozpacz i rozgoryczenie	Mądrość

Etap Rozwoju nr 1 - Niemowlęctwo - Zaufanie kontra Nieufność

Okres niemowlęcy, a dokładniej okresy noworodkowy niemowlęcy, to nasz pierwszy okres rozwoju. W okresie niemowlęcym głównym wyzwaniem jest budowanie zaufania i bezpieczeństwa. Niemowlęta polegają na opiekunach, którzy zaspokajają ich potrzeby i tworzą opiekuńcze środowisko. Zbudowanie na tym etapie poczucia zaufania stanowi podstawę zdrowych relacji i pozytywnego nastawienia do życia.

Główne fazy i charakterystyczne cechy Etapu nr 1

Główna Faza	Cechy Charakterystyczne
Rozwijanie zaufania do opiekunów	Poczucie bezpieczeństwa
Rozpoznawanie podstawowych potrzeb	Poczucie przywiązania
Nauka polegania na innych	Fundament zaufania

Etap Rozwoju nr 2 - Wczesne Dzieciństwo - Autonomia kontra Wstyd i Zwątpienie

Już we wczesnym dzieciństwie dzieci zaczynają potwierdzać swoją niezależność i rozwijać poczucie autonomii. Z prawidłowym rozwojem dziecka silnie wiąże się właściwa postawa rodziców. Zachęta ze strony opiekunów umożliwia dzieciom poznawanie otoczenia i dokonywanie wyborów, co zwiększa pewność siebie.

I odwrotnie, nadmierna kontrola lub krytyka może prowadzić do wstydu i wątpliwości, ograniczając ich autonomię.

Główne fazy i charakterystyczne cechy Etapu nr 2

Główna Faza	Cechy Charakterystyczne
Rozwijanie poczucia siebie	Niezależność i autonomia
Testowanie i dokonywanie wyborów	Pewność siebie i inicjatywa
Doświadczanie krytyki i wątpliwości ze strony innych	Doświadczanie wstydu lub poczucia nieadekwatności

Etap Rozwoju nr 3 - Wiek Przedszkolny - Inicjatywa kontra Poczucie Winy

W wieku przedszkolnym dzieci aktywnie angażują się w wyobraźnię i sprawdzają się w różnych zajęciach. Ten etap zachęca dzieci do podejmowania inicjatywy i rozwijania poczucia celu. Jeśli jednak ich próby spotkają się z nadmierną kontrolą lub dezaprobatą, mogą doświadczyć poczucia winy i ograniczyć poczucie inicjatywy. Na tym etapie, z rozwojem dziecka mają związek juz nie tylko rodzice i najbliżsi członkowie rodziny, ale również ważne osoby i doświadczenia zebrane w szerszym środowisku, np. w czasie pobytu w przedszkolu.

Główne fazy i charakterystyczne cechy Etapu nr 3

Główna Faza	Cechy Charakterystyczne
Rozwijanie poczucia celu	Przejmowanie inicjatywy i wyznaczanie celów
Angażowanie się w grę wyobraźni	Doświadczanie poczucia kompetencji
Odczuwanie poczucia winy i strachu przed karą	Zmaganie się ze zwątpieniem i poczuciem winy

Etap Rozwoju nr 4 - Szkoła Podstawowa - Produktywność kontra Poczucie Niższości

Już w szkole podstawowej dzieci zaczynają rozwijać poczucie kompetencji i przedsiębiorczości. Dążą do realizacji zadań i zyskują uznanie za swoje wysiłki. Sukces na tym etapie sprzyja poczuciu produktywności i kompetencji, podczas gdy porażka może prowadzić do poczucia niższości. Okres szkoły podstawowej najbardziej wpływa na poczucie własnej wartości.

Główne fazy i charakterystyczne cechy Etapu nr 4

Główna Faza	Cechy Charakterystyczne
Rozwijanie kompetencji w zadaniach	Zdobywanie nowych umiejętności i wiedzy
Pragnienie uznania i osiągnięć	Budowanie poczucia własnej wartości i pewności siebie
Doświadczanie strachu przed porażką	Walka z poczuciem niższości

Etap Rozwoju nr 5 - Lata Nastoletnie, Dojrzewanie - Tożsamość kontra Dyfuzja Ról

Okres dojrzewanie to krytyczny etap odkrywania siebie i kształtowania tożsamości. Jednostki odkrywają swoje wartości, przekonania i tożsamość osobistą. Pomyślne przejście przez ten etap prowadzi do silnego poczucia tożsamości, podczas gdy zamieszanie lub presja społeczna może skutkować niejednoznacznością ról. Okres dojrzewanie wpływa też na poczucie własnej wartości.

Główne fazy i charakterystyczne cechy Etapu nr 5

Główna Faza	Cechy Charakterystyczne
Odkrywanie tożsamości osobistej	Kształtowanie poczucia siebie i wartości
Budowanie spójnej tożsamości	Rozwijanie poczucia kierunku i celu
Doświadczanie kryzysu tożsamości	Zmaganie się z zagubieniem i niejednoznacznością ról

Etap Rozwoju nr 6 - Wczesna Dorosłość - Intymność kontra Izolacja

W młodym wieku dorosłym ludzie szukają intymnych relacji i tworzą więzi emocjonalne. Ten etap koncentruje się wokół rozwijania głębokich prelacji i utrzymywania poczucia zaangażowania. Pomyślne przejście tego etapu prowadzi do satysfakcjonujących relacji, podczas gdy izolacja lub strach przed zaangażowaniem mogą utrudniać rozwój osobisty.

Główne fazy i charakterystyczne cechy Etapu nr 6

Główna Faza	Cechy Charakterystyczne
Tworzenie relacji intymnych	Kultywowanie więzi emocjonalnych
Budowanie długoterminowych zobowiązań	Równoważenie niezależności i współzależności
Doświadczanie poczucia izolacji lub unikanie intymności	Zmaganie się z lękiem przed odrzuceniem i samotnością

Etap Rozwoju nr 7 - Wiek Dorosły - Generatywność kontra Stagnacja

W okresie średniej dorosłości jednostki starają się wnosić wkład w społeczeństwo i wywierać pozytywny wpływ. Ten etap obejmuje pielęgnowanie relacji, podejmowanie znaczącej pracy i akceptowanie kreatywności. Brak realizacji tych celów może skutkować stagnacją i poczuciem niespełnienia.

Główne fazy i charakterystyczne cechy Etapu nr 7

Główna Faza	Cechy Charakterystyczne
Przyczynianie się do dobra innych	Dzielenie się mądrością i doświadczeniem
Zakładanie i budowanie rodziny oraz kariery zawodowej	Odnajdywanie spełnienia w pracy i relacjach
Doświadczanie poczucia bezproduktywności i stagnacji	Przeżywanie braku celu i braku satysfakcji

Etap Rozwoju nr 8 - Późna Dorosłość, Dojrzałość, Starość - Integralność kontra Rozpacz

W późnej dorosłości ludzie zastanawiają się nad swoim życiem i oceniają swoje osiągnięcia. Ci, którzy prowadzili satysfakcjonujące życie, mają poczucie integralności, podczas gdy ci, którzy odczuwają zawód lub mają niezrealizowane cele, mogą spotkać się z frustracją, rozgoryczeniem a nawet rozpaczą. Akceptacja i mądrość charakteryzują ten ostatni etap życia. Późna dorosłość to podsumowanie całości.

Główne fazy i charakterystyczne cechy Etapu nr 8

Główna Faza	Cechy Charakterystyczne
Refleksja nad doświadczeniami życiowymi	Osiągnięcie poczucia spełnienia i mądrości
Akceptowanie własnej podróży życiowej i osiągnięć	Doświadczanie poczucia integralności i akceptacji
Poczucie żalu i niezadowolenia	Walka z rozpaczą i poczuciem dopęlnienia swojego życia

Kilka refleksji na koniec

Czyż nie jest to już cenne doświadczenie rozwojowe popatrzeć na taki uporządkowany obraz życia człowieka? Leodardo da Vinci powiedział, że "prostota to najwyższa forma wyrafinowania". A tu w bardzo przystępnej, uporządkowanej formie możemy zobaczyć główne wzorce i etapy czegoś tak wielowymiarowego i wielowątkowego jak ludzkie życie.

Przy tej okazji warto wspomnieć, że sławny Carl Gustav Jung również opracował główne etapy rozwoju osobistego człowieka. On wyróżnił pięć takich etapów i opisał je w sposób bardzo charakterystyczny dla siebie: piękny, obrazowy i metaforyczny.

Pod tym linkiem znajdziesz etapy rozwoju osobistego zdefiniowane przez Carla G. Junga.

Na koniec warto pochylić się nad co najmniej jedną refleksją - zwłaszcza wtedy, kiedy Ty, droga czytelniczko i drogi czytelniku, masz jeszcze przed sobą albo wiek średni albo lata dojrzałości. Bo to znaczy, że jeszcze masz czas - najcenniejszy zasób naszego życia.

Jak można wyczytać z powyższego podsumowania etapów rozwoju człowieka, ryzyko lub dyskomfort, z którym trzeba się będzie zmierzyć na starość, to nie tylko choroby fizyczne i leczenie tego, na co wcześniej w życiu nie mieliśmy czasu. To również potencjalny "ból niefizyczny" (jak to pięknie zostało ujęte w piosence zespołu "Perfect").

Jeżeli nie przeżyłeś życia po swojemu, jeżeli nie udało Ci się konstruktywnie rozwiązać kryzysów, jeżeli utknąłeś w którymś momencie swojego życia i kolejne lata, to już tylko "trwanie" - to na zakończenie swojej życiowej podróży będziesz się musiał zmierzyć z ogromnym bólem i cierpieniem, które jest dużo bardziej dojmujące, niż jakakolwiekk choroba ciała.

Masz jeszcze czas? To wspaniale! Co zatem zamierzasz z nim zrobić? Jak chcesz przeżyć resztę swojego Życia?