W trakcie swojej ziemskiej podróży wszyscy ludzie przechodzą przez różnorodne etapy rozwoju osobistego. Niektórzy są w stanie przebrnąć tylko kilka z nich i potem zatrzymują się, pozostają w miejscu do końca swoich dni, podczas gdy inni pokonują kolejne przeszkody i z powodzeniem zaliczają kolejne fazy.
Ci drudzy są nieustannie otwarci na przyjmowanie nowej informacji, na poszerzanie swojej perspektywy. Bo w gruncie rzeczy rozwój osobisty to poszerzanie perspektywy myślenia.
W tym artykule opowiemy o kluczowej roli, jaką w rozwoju osobistym odgrywa nieustanna praca nad swoją świadomością oraz zdolność do nieprzerwanej pracy nad zmianą perspektywy myślenia. Częścią tej podróży jest również praca nad lękiem przed śmiercią.
Rozwój osobisty to proces nieustannego poznawania, rozumienia i poszerzania siebie w celu osiągnięcia pełni własnego potencjału.
Nie tylko w sferze zawodowej, ale przede wszystkim w szeroko pojętym obszarze tego, co nazywamy "człowieczeństwem" i w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania "kim jestem?" i "kim chcę być?". Tak więc rozwój osobisty to dużo więcej, niż zdobycie nowych umiejętności lub doskonalenie tych już nabytych.
Ten tekst NIE JEST tanią próbą uproszczenia tego niezwykle wielowątkowego tematu. NIE JEST też próbą podania różnego rodzaju złotych recept na najlepszy rozwój osobisty oraz na to, jak stworzyć swój własny plan rozwoju osobistego. Nie znajdziesz tu więc informacji o tym na jakie ukończyć kursy, szkolenia lub podcasty się zapisać. Nie dowiesz się w jakich webinarach i konferencjach wziąć udział, jakie przeczytać książki, jakich audiobooków posłuchać czy też jak rozwijać swoje mocne strony i czego powinieneś się nauczyć. Samo czytanie książek niewiele da. Zdobędziesz tylko nową wiedzę, ale nie zmieni to wiele w twojej świadomości.
A czym różni się wiedza od świadomości? Wiedza, to nabyta, pozyskana informacja. Świadomość, to przeanalizowane, przepracowane doświadczenie.
Nasz indywidualny wzrost obejmuje różne dziedziny i różne role społeczne, a każdy z nas jest niepowtarzalną indywidualnością ze swoją unikalną osobowością, zebranym dotychczas bagażem doświadczeń oraz zestawem przekonań i poglądów osobistych. I każdy musi sam wykonać swoje zadanie domowe, poprzez najpierw dobre poznanie siebie, a następnie wyznaczenie sobie ścieżki rozwoju osobistego. To jest również niezbędna część tego, co określa się terminem "wzrostu duchowego".
My podzielimy się tutaj tym, co w naszej ocenie jest absolutnie kluczowe w osiąganiu pełnego rozwoju. I zaprezentujemy inną, bardziej holistyczną perspektywę patrzenia na to, czym jest rozwój osobisty.
Podamy również etapy życia człowieka opracowane przez Erika Eriksona. Erik Homburger Erikson, to zmarły w r. 1994 twórca teorii rozwoju psychospołecznego, amerykański psychoanalityk i psycholog duńskiego pochodzenia. Stworzył on koncepcję ośmiu etapów rozwoju - od narodzin aż do śmierci.
A na samym końcu odniesiemy się również do faz rozwoju zdefiniowanych przez Carla Gustava Junga i przekażemy kilka inspiracji.
Czym jest rozwój osobisty - kluczowa rola naszej perspektywy myślenia
Tuż po narodzeniu (okresy noworodkowy, niemowlęcy) mamy bardzo ograniczoną perspektywę. Jesteśmy połączeni ze światem. Nie wiemy, gdzie się kończymy i gdzie zaczyna się świat. Psycholodzy określają to wrażenie jako “oceaniczną jedność”. Jest to jednakże bardzo nieświadomy rodzaj jedności. Jeśli posuwamy się dostatecznie daleko, przechodzimy przez wiele etapów “olśnienia”, aż w końcu docieramy z powrotem do poczucia jedności ze światem. Tym razem jednak to poczucie jedności jest niebywale świadome i często nazywane jest oświeceniem.
W trakcie naszego rozwoju osobistego pozostajemy na danym poziomie aż do momentu, kiedy coś popchnie nas do przejścia o szczebel wyżej. Temu przejściu towarzyszy również okres integrowania doświadczeń, które następują wraz ze zmianą. Przechodzenie z jednego poziomu na drugi możemy nazwać wzrostem pionowym, podczas gdy integrowanie w sobie kolejnych doświadczeń – wzrostem poziomym.
Jednym z najważniejszych aspektów tak rozumianego wzrostu jest to, że każda faza rozwoju osobistego zawiera w sobie nową możliwość patrzenia na siebie, na inne osoby i na cały świat – patrzenia z szerszej perspektywy. Ta umiejętność spojrzenia z szerzej obejmującej perspektywy nazywana jest przez nauczycieli duchowych poszerzoną świadomością. Na tym przede wszystkim polega rozwój duchowy.
Moglibyśmy nawet pokusić się o stwierdzenie, że wszystkie mentalne, emocjonalne i duchowe problemy, włączając w to problemy z typowymi aktywnościami życiowymi (jak płacenie czynszu, tworzenie udanych związków, znalezienie satysfakcjonującej pracy) – są efektem braku odpowiedniego progresu, niezakończonych odpowiednio, niekompletnych etapów lub zmian, w których zamiast rozwoju osobistego doświadczyliśmy swego rodzaju traumy. Bez względu na to, jakie są nasze role społeczne.
Wielki współczesny filozof i psycholog, Ken Wilber, znany jest ze stwierdzenia, że wzrost duchowy (w gruncie rzeczy dowolny wzrost) jest kwestią adoptowania kolejnych perspektyw.
Wraz z dodawaniem kolejnych perspektyw powiększa się nasza świadomość. Uczymy się również innego rozwiązywania problemów. Można by powiedzieć, że coraz bardziej dostrzegamy, jak wszystko jest ze sobą połączone i porusza się wspólnie – skupiamy się coraz bardziej na relacjach pomiędzy osobami, rzeczami i zdarzeniami i odchodzimy od postrzegania ich, jako oddzielnych bytów. Rozbudowujemy umiejętność innego patrzenia na świat. I zupełnie innego wymiaru nabiera pierwotny lęk przed śmiercią.
Rozwój intelektualny - jak rozwijać i poszerzać swoje horyzonty
Innymi słowy nasza perspektywa staje się bardziej holistyczna.
Tak jak w rosyjskich lalkach, Wańkach Wstańkach, każdy nowy poziom rozwoju osobistego przekracza i zawiera w sobie poprzedni. Na wcześniejszych etapach wszystko jest związane ze mną. Jesteśmy egocentryczni, narcystyczni, niezdolni do przyjęcia perspektywy innych ludzi. W wyniku postępów, które robimy, jesteśmy w stanie przyjąć perspektywę nas. Dostrzegamy potrzeby i pragnienia grupy, ale wciąż nie widzimy tych spoza danej grupy.
Idąc dalej nasza perspektywa zaczyna być jeszcze szersza i potrafimy spojrzeć na świat z pozycji …nas wszystkich.
Nie każdemu udaje się przekroczyć poziom egocentryczny. Niewielu przekracza poziom grupy i dochodzi do perspektywy patrzenia z pozycji nas wszystkich. I bardzo niewielu przekracza ten ostatni poziom.
Tak jak dziecko dysponuje dużo mniejszymi możliwościami, niż dorosły, tak samo osobom z niższych poziomów rozwoju osobistego brakuje odpowiedniej perspektywy, aby radzić sobie skutecznie ze złożonością rzeczywistości. Osoba, która postrzega świat w bardzo prosty biało-czarny sposób, jest mniej przygotowana do tego, żeby stawić czoła wielowymiarowym sytuacjom. Ma też dużo mniejsze możliwości radzenia sobie z wyzwaniami.
Jeśli w którymś momencie doświadczamy traumatycznych przeżyć, powstają w nas nierozwiązane mentalne i emocjonalne problemy: pojawia się strach, lęk, niepokój, poczucie niższości, gniew, złość, depresja.
Powstaje coś, co można nazwać “magicznym myśleniem”: społeczna niedojrzałość, nielogiczne myślenie, problemy ustalania granic osobistych, problemy z moralnym osądem… To sprawia, że poszukujemy pomocy terapeutów, coachów lub zaczynamy wydawać pieniądze na różnego rodzaju kursy i szkolenia oraz różnego rodzaju programy z dziedziny rozwoju osobistego.
Kiedy nie masz odpowiedniej perspektywy - ograniczasz swoje drogi rozwoju
Kiedy dana osoba pomyślnie dotrze na pewien etap rozwoju, zanurza się w nim kompletnie. W jego mentalnych, emocjonalnych, społecznych i etycznych perspektywach również. Moglibyśmy nazwać to efektem ryby w wodzie. Będąc zanurzonym w tych perspektywach, jesteś tymi wzorcami.
Tak, jak w przypadku ryby w wodzie, twój obecny poziom jest twoją rzeczywistością oraz ...
… nie masz perspektywy, aby zobaczyć lub wyobrazić sobie cokolwiek innego.
W momencie, kiedy przechodzisz na kolejny "level", zaczynasz dostrzegać to, czego nie byłeś świadom na poziomie poprzednim. Teraz zamiast być tymi sposobami myślenia, zaczynasz je posiadać. Będąc ich właścicielem zaczynasz mieć nad nimi kontrolę, podczas gdy na poprzednim poziomie nieświadomie działałeś pod ich wpływem. Np. osoba z problemami emocjonalnymi jest zanurzona w tych emocjach. Zamiast je posiadać – jest nimi. Jej emocje jakby się jej przydarzają, automatycznie i nieświadomie.
To samo można by powiedzieć nt. przekonań, moralności, procesów poznawczych i kilku innych aspektów. Jak wcześniej wspominaliśmy, holistyczny rozwój osobisty to bardzo różne dziedziny. Dopóki jesteś w nich zanurzony, nie możesz ich kontrolować, nie możesz oceniać, jak wpływają na twoje życie. Zamiast tego, pomagają ci one budować je w sposób NIEŚWIADOMY - w lepszym lub gorszym kierunku.
Na każdym nowym poziomie swojego rozwoju zaczynasz widzieć to, w czym byłeś zanurzony na poziomie poprzednim. Na pierwszych kilku poziomach rozwoju osobistego to zewnętrzne uwarunkowania popychają cię do przechodzenia na poziomy kolejne. Na poziomach wyższych uczenie się nowych umiejętności i doskonalenie tego, co już posiadasz jest efektem twojej świadomej decyzji i wewnętrznej motywacji. Sam wybierasz dowolną dziedzinę i robisz to bez poczucia winy.
Rozwój Osobisty to przesuwanie się z poziomu podmiotu na poziom obserwowania przedmiotu
Na poziomach wyższych to ty, na skutek własnej decyzji możesz przesuwać się na kolejny poziom przyjmując perspektywę świadka (obserwatora), stając jak gdyby obok siebie i przyglądając się sobie z ciekawością. Nie można być równocześnie świadkiem danego aspektu i być zanurzonym w aspekcie, który się obserwuje. Obserwowanie stwarza świadomość tego w czym było się zanurzonym.
Nazwijmy to w czym jesteś zanurzony podmiotem (to, czym jesteś), a to czego stałeś się świadomym (na skutek nowej perspektywy) – przedmiotem (to, co teraz masz). Dzieci w pewnym okresie są całkowicie zanurzone w swoich uczuciach – one są swoimi uczuciami i w bardzo niewielkim stopniu, jeśli w ogóle, są w stanie te uczucia kontrolować. Później uczucia przesuwają się z podmiotu do przedmiotu – dziecko teraz posiada uczucia (i posiada też większą nad nimi kontrolę).
Po dokonaniu się tego przesunięcia, dziecko jest świadome swoich uczuć w sposób, który nie był możliwy w czasie, kiedy było w tych uczuciach zanurzone.
Rozwój w swej istocie jest zatem nieustannym przesuwaniem tego kim i czym jesteś z poziomu podmiotu (tego, czym jesteś) na poziom przedmiotu (tego, czego jesteś świadom i wobec tego, co posiadasz).
Niemowlę jest zanurzone w swoich ruchach ciała i wrażeniach dotykowych. Okres noworodkowy, okres niemowlęcy, to czas w którym dziecko jest swym ciałem i wrażeniami dotykowymi. Na tym etapie wszystko jest podmiotem, nic nie jest przedmiotem. Otoczenie jest po prostu przedłużeniem niemowlęcia i nie potrafi ono dokonać rozróżnienia pomiędzy sobą i światem.
Na pewnym etapie dziecko zaczyna rozróżniać siebie od innych. Po dokonaniu się tego przesunięcia nie jest już zanurzone w swoim ciele, w swoich wrażeniach dotykowych. Dziecko zaczyna być świadome ich posiadania. Równocześnie jednak jest zanurzone w czymś nowym – impulsach i percepcjach, nowym podmiocie.
W kolejnym kroku w wieku ok. 5-7 lat, ma miejsce kolejne przesunięcie. Impulsy i wrażenia zaczynają być tym, co dziecko posiada. Podmiot staje się przedmiotem. Równocześnie pojawia się nowy aspekt podmiotu – potrzeby, zainteresowania i życzenia. “Ja” posiada teraz wrażenia, impulsy (wraz z wrażeniami dotykowymi z pierwszego etapu) i “Ja” równocześnie jest potrzebami, zainteresowaniami i życzeniami. Na tym etapie dziecko zaczyna również rozpoznawać i rozwijać swoje mocne strony.
W okolicy lat 12 potrzeby, zainteresowania i życzenia stają się przedmiotem podczas gdy aspekt podmiotu pojawia się w relacjach interpersonalnych i rolach grupowych. Na tym etapie zaznacza się koniec rozwoju egocentrycznego i zaczyna się okres rozwoju grupowego. Dziecko jest teraz zanurzone w swoich rolach w ramach grupy, we wzajemnych relacjach jeden-na-jeden, w relacjach koleżeńskich (tych, które wyrażają się jako wspólnie przeżywane uczucia i doświadczenia). Na tym etapie dziecko uczy się działać nie tylko z korzyścią dla siebie, ale również jak być coraz lepszym członkiem grupy. Następuje doskonalenie swoich umiejętności (lub ich niedobór) w obszarze relacji międzyludzkich.
Na piątym etapie role grupowe znów przesuwają się do aspektu przedmiotu, a na pierwszy plan wybija się indywidualna i osobista tożsamość – niezależna od grupy. To początek prawdziwej tożsamości, prawdziwej oddzielnej osoby oraz uczenie się nowych sposobów myślenia i kultywowanie umiejętności stawiania granic.
Na etapie szóstym osoba nie jest już zanurzona w indywidualnej tożsamości. Pojawia się aspekt, który psychologowie nazywają inter-individuality, nieustannie wrastające poczucie całości nas wszystkich, świadomość łączności z wszystkimi innymi. Tu zaznacza się koniec rozwoju etnicznego i zaczyna się okres spojrzenia na świat jako całość. Przenosząc swoją indywidulaną tożsamość na poziom przedmiotu, dana osoba nie jest już swoją rolą w pracy, swoją karierą, swoimi obowiązkami. Ona je posiada, ale nie są one już tym, kim ona jest.
Istnieją kolejne poziomy, określane m.in. mianem duchowego przebudzenia. Jak możesz łatwo przypuszczać, każdy okres charakteryzuje się kolejnym przeniesieniem odpowiedniego aspektu z poziomu podmiotu do poziomu przedmiotu. Zwróć uwagę, że na każdym etapie coraz większy obszar tego czym i kim jesteś staje się przedmiotem. Podobnie, w wyniku zamknięcia każdego okresu, wzmacniasz albo swoje zalety albo swoje niedobory.
Za każdym razem, kiedy to się dzieje zyskujesz poszerzoną świadomość, większą kontrolę, szerszą perspektywę. Stajesz się lepszą wersją siebie.
Przedstawiłem możliwie najkrótszy opis każdego z poziomów rozwoju osobistego, chodziło mi bowiem bardziej o zarysowanie całego procesu, aniżeli dokładny opis każdego z poziomów.
Na każdym z nich zachodzi o wiele więcej zmian, niż te wspomniane powyżej. Pojawiają się nowe możliwości poznawcze, nowe sposoby rozstrzygania dylematów moralnych i etycznych, nowe możliwości doświadczania siebie i innych, nowe zdolności rozwiązywania problemów, jak również wszelkie nowe perspektywy w każdym innym obszarze ludzkiej egzystencji. Trwa nieustanne rozwijanie umiejętności już zdobytych i uczenie się nowych. Na każdym jednak poziomie zawsze jesteś w czymś zanurzony.
Przeskok na wyższy poziom rozwoju osobistego jest możliwy wtedy, kiedy zaczniesz wychodzić poza to, czym teraz jesteś i sukcesywnie przyjmować rolę obserwatora.
Ta rola polega na przyglądaniu się sobie z ciekawością, bez jakichkolwiek jednakże ocen i zamiarów. Jeśli np. jesteś zanurzony w swoich emocjach, prawdopodobnie masz kłopoty na polu emocjonalnym i stanowi ono jeden wielki roller-coaster, od jednego dramatu do drugiego. Dzieje się tak, ponieważ jesteś emocjami, steruje tobą auto-pilot.
Jeśli jednakże zdobędziesz się na to, żeby mentalnie stanąć obok siebie i przyjrzeć się sobie z perspektywy obserwatora – twoje emocje przesuną się z poziomu podmiotu do poziomu przedmiotu.
W momencie, kiedy to się stanie, emocje przestają być problemem.
Twoim zadaniem zatem, bez względu na to jakie rodzaje praktyk stosujesz, jest nieustanne zadawanie sobie pytania: “W czym jestem teraz zanurzony?”.
Nawet jeśli znalezienie odpowiedzi na to pytanie będzie trudne (z definicji to, w czym jesteś zanurzony trudno jest zauważyć) zawsze możesz siebie obserwować. Jeśli kontynuujesz bezstronne przyglądanie się, jeśli zwracasz na to uwagę, prędzej czy później staniesz się tego świadomy. Obserwuj więc swoje ciało, swoje emocje, swoje myśli, swoje wyobrażenie na temat siebie, swoje przekonania na temat tego, co jest ważne, co jest możliwe, co jest niezbędne.
Im więcej obserwujesz, tym większa staje się twoja umiejętność patrzenia na świat z szerszej i bardziej wspierającej perspektywy. Obejmuje ona różne dziedziny, coraz szerzej i coraz głębiej.
Jak powiedział Fritz Perls, twórca terapii Gestalt, “Świadomość i wgląd są transformujące”.
Rozwój Osobisty i Zawodowy - Etapy Rozwoju Człowieka, Kryzysy Rozwojowe Eriksona
W poprzedniej części pokazaliśmy, że rozwój osobisty jest procesem nieustannej pracy nad swoim sposobem myślenia. Jak mówi potoczne powiedzenie: wszystko jest w głowie. To, co i jak myślimy, wpływa praktycznie na wszystko, a w skrócie wpływa na nasz własny obraz siebie oraz na to jak postrzegamy świat. I dzieje się tak przez cały okres naszej ziemskiej podróży.
Natomiast zrozumienie całego procesu jest kluczem do zrozumienia złożoności rozwoju osobistego i kolejności kroków, dzięki którym kształtuje się nasza indywidualna tożsamość.
Oczywiście postępy robimy już w okresie zarodkowym i płodowym. Wiele dostępnych badań wskazuje, że już w tym czasie wpływa na nas wiele czynników. Np. to w jakim stanie jest organizm matki oraz jakie doświadczenia, przeżycia i zachowania są jej udziałem. Z perspektywy fizjologicznej kluczowe znaczenie ma to, jak tworzy się układ nerwowy i w jak harmonijny sposób następuje jego wzrost.
W następnej części naszego artykułu my skupimy się na postępach, które robimy począwszy od narodzin.
Erik Erikson, wybitny psycholog, zaproponował teorię rozwoju psychospołecznego, która obejmuje osiem odrębnych etapów, z których każdy charakteryzuje się konkretnymi wyzwaniami, kamieniami milowymi i odmiennym podejściem do rozwiązywania problemów.
Przedstawimy tu etapy ludzkiego rozwoju wg Eriksona, dostarczając konkretnych informacji na temat różnych faz, jakich doświadczają poszczególne osoby od niemowlęctwa do późnej dorosłości, włączając w to poszczególne kryzysy rozwojowe. Poznając je, możemy uzyskać głębsze zrozumienie własnego rozwoju jak również trudności, z którymi zmagają się inne osoby.
Wg Eriksona cały proces odbywa się w ośmiu etapach różniących się między sobą jakościowo. Każdy z nich stanowi osobne wyzwanie, które równocześnie wymaga zmiany sposobu funkcjonowania. Na każdym etapie dochodzi do konfliktu dwóch głównych cech i do związanego z nimi kryzysu. Nowa jakość powstaje tylko wtedy, kiedy udaje nam się pomyślnie rozwiązać konflikty i kryzysy. Erikson nazywa tę nową wypracowana jakość "cnotą podstawową". I tak dzięki przechodzeniu poprzez kolejne okresy powiększa się zestaw cnót, którymi dysponujemy i które wzmacniają naszą witalność. A witalność wg Eriksona można określić jako siłę życiową.
Tak więc nową siłę zyskujemy tylko dzięki właściwemu przezwyciężeniu kolejnego kryzysu.
Nie będzie chyba wielką pomyłką, jeśli stwierdzimy, że teoria Eriksona jest niezwykle podobna do Integralnej Teorii Świadomości Kena Wilbera.
W skrócie, w obydwu przypadkach mówimy o integrowaniu w sobie kolejnych poziomów i ekspansji swojego świadomego "ja". Metaforycznie i obrazowo możemy to sobie wyobrazić jako spiralę, która zatacza coraz szersze kręgi lub jako lalkę "wańkę wstańkę, gdzie ta najmniejsza z lalek jest wersją z najwcześniejszego etapu, a ta największa (zawierająca w sobie wszystkie mniejsze), to najwyższy etap jaki zrealizowaliśmy. Tym bardziej, że w teorii Erika Eriksona integralność jest cechą pozytywną umieszczoną na najwyższym, ostatnim poziomie.
Na poniższej grafice znajdziesz podsumowanie ośmiu etapów rozwoju Eriksona wraz z towarzyszącymi każdemu etapowi konfliktami i nowej cnocie, która powstaje w wyniku pomyślnego rozwiązania danego konfliktu.
W dalszej części naszego artykułu każdy z etapów omówimy bardziej szczegółowo. Dla każdego z etapów podamy również w formie tabeli krótkie podsumowanie jego głównych faz i cech charakterystycznych.
Etap rozwoju | Cecha pozytywna | Cecha negatywna | Cnota podstawowa |
Nr 1 | podstawowe zaufanie | podstawowa nieufność | Nadzieja |
Nr 2 | autonomia | wstyd i zwątpienie | Wola |
Nr 3 | inicjatywa | poczucie winy | Stanowczość |
Nr 4 | produktywność | poczucie niższości | Kompetencja |
Nr 5 | tożsamość | rozproszenie tożsamości | Wierność |
Nr 6 | intymność i oddalenie | zaabsorbowanie sobą | Miłość |
Nr 7 | generatywność | stagnacja | Troska |
Nr 8 | integralność | rozpacz i rozgoryczenie | Mądrość |
1 - Niemowlęctwo - Zaufanie vs Brak Zaufania, Nieufność
Okres niemowlęcy, a dokładniej okresy noworodkowy niemowlęcy, to nasz pierwszy okres wzrostu. W okresie niemowlęcym głównym wyzwaniem jest budowanie zaufania i bezpieczeństwa. Niemowlęta polegają na opiekunach, którzy zaspokajają ich potrzeby i tworzą opiekuńcze środowisko. Zbudowanie na tym etapie poczucia zaufania stanowi podstawę zdrowych relacji i pozytywnego nastawienia do świata.
Główna Faza | Cechy Charakterystyczne |
Rozwijanie zaufania do opiekunów | Poczucie bezpieczeństwa |
Rozpoznawanie podstawowych potrzeb | Poczucie przywiązania |
Nauka polegania na innych | Fundament zaufania |
2 - Wczesne Dzieciństwo - Autonomia kontra Wstyd i Zwątpienie
Już we wczesnym dzieciństwie dzieci zaczynają potwierdzać swoją niezależność i budować poczucie autonomii. Właściwa postawa rodziców ma silny związek z postępami, które robi dziecko. Zachęta ze strony opiekunów umożliwia dzieciom poznawanie otoczenia i dokonywanie wyborów, co zwiększa pewność siebie.
I odwrotnie, nadmierna kontrola lub krytyka może prowadzić do wstydu i wątpliwości oraz ograniczyć ich autonomię.
Główna Faza | Cechy Charakterystyczne |
Rozwijanie poczucia siebie | Niezależność i autonomia |
Testowanie i dokonywanie wyborów | Pewność siebie i inicjatywa |
Doświadczanie krytyki i wątpliwości ze strony innych | Doświadczanie wstydu lub poczucia nieadekwatności |
3 - Wiek Przedszkolny - Inicjatywa vs. Poczucie Winy
W wieku przedszkolnym dzieci aktywnie angażują się w wyobraźnię i sprawdzają się w różnych zajęciach. Ten etap zachęca dzieci do podejmowania inicjatywy i budowania poczucia celu. Jeśli jednak ich próby spotkają się z nadmierną kontrolą lub dezaprobatą, mogą doświadczyć poczucia winy i ograniczyć poczucie inicjatywy. Mogą też zwątpić we własne możliwości na wiele lat. Na tym etapie na postępy dziecka wpływają już nie tylko rodzice i najbliżsi członkowie rodziny, ale również ważne osoby i doświadczenia zebrane w szerszym środowisku, np. w czasie pobytu w przedszkolu.
Główna Faza | Cechy Charakterystyczne |
Rozwijanie poczucia celu | Przejmowanie inicjatywy i wyznaczanie celów |
Angażowanie się w grę wyobraźni | Doświadczanie poczucia kompetencji |
Odczuwanie poczucia winy i strachu przed karą | Zmaganie się ze zwątpieniem i poczuciem winy |
4 - Szkoła Podstawowa, Wiek Szkolny - Produktywność kontra Poczucie Niższości
Już w szkole podstawowej dzieci zaczynają kształtować poczucie kompetencji i przedsiębiorczości. Dążą do realizacji zadań i zyskują uznanie za swoje wysiłki. Sukces na tym etapie sprzyja poczuciu produktywności i kompetencji, podczas gdy porażka może prowadzić do poczucia niższości. Wiek szkolny, w szczególności okres szkoły podstawowej, najbardziej wpływa na poczucie własnej wartości.
Główna Faza | Cechy Charakterystyczne |
Rozwijanie kompetencji w zadaniach | Zdobywanie nowych umiejętności i wiedzy |
Pragnienie uznania i osiągnięć | Budowanie poczucia własnej wartości i pewności siebie |
Doświadczanie strachu przed porażką | Walka z poczuciem niższości |
5 - Lata Nastoletnie, Dojrzewanie - Tożsamość vs. Brak Spójności, Dyfuzja Ról
Okres dojrzewanie to krytyczny etap odkrywania siebie i kształtowania tożsamości. Jednostki odkrywają swoje wartości, przekonania i tożsamość osobistą. Pomyślne przejście przez ten etap prowadzi do silnego poczucia tożsamości, podczas gdy zamieszanie lub presja społeczna może skutkować niejednoznacznością ról. Okres dojrzewanie wpływa też na poczucie własnej wartości.
Główna Faza | Cechy Charakterystyczne |
Odkrywanie tożsamości osobistej | Kształtowanie poczucia siebie i swojej wartości |
Budowanie spójnej tożsamości | Rozwijanie poczucia kierunku i celu |
Doświadczanie kryzysu tożsamości | Zmaganie się z zagubieniem i niejednoznacznością ról |
6 - Wczesna Dorosłość - Intymność kontra Izolacja
W młodym wieku dorosłym szukamy intymnych relacji i tworzymy więzi emocjonalne Ten etap koncentruje się wokół umiejętności tworzenia głębokich relacji i utrzymywania poczucia zaangażowania. Pomyślne przejście tego etapu prowadzi do satysfakcjonujących relacji, podczas gdy izolacja lub strach przed zaangażowaniem mogą utrudniać dalszy postęp.
Główna Faza | Cechy Charakterystyczne |
Tworzenie relacji intymnych | Kultywowanie więzi emocjonalnych |
Budowanie długoterminowych zobowiązań | Równoważenie niezależności i współzależności |
Doświadczanie poczucia izolacji lub unikanie intymności | Zmaganie się z lękiem przed odrzuceniem i samotnością |
7 - Wiek Dorosły, Wiek Średni - Generatywność kontra Stagnacja
W okresie średniej dorosłości jednostki starają się wnosić wkład w społeczeństwo i wywierać pozytywny wpływ. Ten etap obejmuje pielęgnowanie relacji, podejmowanie znaczącej pracy i akceptowanie kreatywności. Brak realizacji tych celów może skutkować stagnacją i poczuciem niespełnienia.
Główna Faza | Cechy Charakterystyczne |
Przyczynianie się do dobra innych | Dzielenie się mądrością i doświadczeniem |
Zakładanie i budowanie rodziny oraz kariery zawodowej | Odnajdywanie spełnienia w pracy i relacjach |
Doświadczanie poczucia bezproduktywności i stagnacji | Przeżywanie braku celu i braku satysfakcji |
8 - Późna Dorosłość, Dojrzałość, Starość - Integralność vs. Rozpacz
W późnej dorosłości zastanawiamy się nad swoim żywotem i oceniamy swoje osiągnięcia. Ci, których żywot był satysfakcjonujący, mają poczucie integralności, podczas gdy ci, którzy odczuwają zawód lub mają niezrealizowane cele, mogą spotkać się z frustracją, rozgoryczeniem a nawet rozpaczą. Ten ostatni etap charakteryzują akceptacja i mądrość. Późna dorosłość to podsumowanie całości.
Główna Faza | Cechy Charakterystyczne |
Refleksja nad doświadczeniami życiowymi | Uzyskanie poczucia spełnienia i mądrości |
Akceptowanie własnej podróży życiowej i osiągnięć | Doświadczanie poczucia integralności i akceptacji |
Poczucie żalu i niezadowolenia | Walka z rozpaczą i poczuciem dopełniania się swojego życia |
Pułapki na drodze rozwoju osobistego. Czy rozwijanie swoich umiejętności i kompetencji zawodowych wystarczy? Jak coach może pomóc w osiąganiu mądrych celów?
Konkurencyjność na rynku pracy jest ważna. Zdobywanie nowych kwalifikacji zawodowych również. Ale to może być ogromną pułapką, jeśli skupisz się tylko na sferze zawodowej. Energia podąża za naszą uwagą i efektem takiego podejścia może być to, że praca wypełni Ci całe życie.
Coraz więcej osób rozumie, że mądre inwestowanie w siebie wymaga równowagi pomiędzy wszystkimi sferami. Jeśli Twoje cele i marzenia sprowadzą się tylko do kariery, to jak mówi mądre przysłowie pod koniec swoich dni możesz być bardzo bogaty (finansowo) oraz bardzo ubogi i samotny jako osoba.
Współpraca z dobrym coachem da Ci szansę spojrzenia na siebie całościowo i ułatwi uświadomienie sobie nawyków i stylu życia. Istnieje wiele narzędzi, które wspierają taki holistyczny wzrost, a my piszemy o nich w różnych miejscach naszego portalu coachingowego.
Chcesz skupić się na swoich mocnych stronach? W porządku. Ale najpierw trzeba je rozpoznać. I równie duże znaczenie odgrywa rozpoznanie swoich ciemnych stron, które mogą być przeszkodą w przejściu na kolejny poziom wzrostu jako osoba. Cóż z tego, że będziesz niezwykle inteligentny i szybki w myśleniu, jeżeli nie będziesz potrafił współpracować z ludźmi i nawiązywać z nimi prawdziwych więzi?
Chcesz wprowadzić trwałe zmiany w swoim życiu? Najpierw popatrz w lustro i zobacz siebie w całości. Dobry coach może być dla Ciebie wspaniałym lustrem, które pokaże Ci to, czego na co dzień nie zauważasz.
Kilka refleksji na koniec - czy warto inwestować w rozwój osobisty? Czy rozwój zawodowy wystarczy? Jak poszerzać swoją wiedzę?
Mamy nadzieję, że udało nam się przekazać wartościową dawkę wiedzy i inspiracji. Czyż popatrzenie na taki kompleksowy obraz naszej egzystencji nie jest już samo w sobie świetnym sposobem na zrozumienie procesu rozwoju osobistego?
Leonardo da Vinci powiedział, że "prostota to najwyższa forma wyrafinowania". A tu w bardzo przystępnej, uporządkowanej formie możemy zobaczyć główne wzorce i etapy czegoś tak wielowymiarowego i wielowątkowego jak ludzkie życie. I bez względu na to, jakie role społeczne odgrywamy.
Przy tej okazji warto wspomnieć, że sławny Carl Gustav Jung również opracował główne okresy rozwoju człowieka. On wyróżnił pięć takich faz i opisał je w sposób bardzo charakterystyczny dla siebie: piękny, obrazowy i metaforyczny.
Pod tym linkiem znajdziesz opis koncepcji Carla G. Junga.
Na koniec warto pochylić się nad co najmniej jedną refleksją - zwłaszcza wtedy, kiedy Ty, droga czytelniczko i drogi czytelniku, masz jeszcze przed sobą albo wiek średni albo lata dojrzałości. Bo to znaczy, że jeszcze masz czas - a to nasz najcenniejszy zasób. I jak widać prawdziwa droga "Wojownika Światła" nie polega na czytaniu książek. Rozwijanie umiejętności - tych naprawdę cennych przesuwających nas na nowy poziom - następuje w inny sposób.
Paweł Frankowski, autor książek nt. survivalu, powiedział, że "Lęk przed śmiercią to lęk przed nieznanym. Gdzieś wewnątrz nas tkwi ten zakorzeniony strach, by nie umrzeć bezimiennie, samotnie pośród głuszy."
Jak można wyczytać z powyższego podsumowania, ryzyko lub dyskomfort, z którymi trzeba się będzie zmierzyć na starość, to nie tylko choroby fizyczne i leczenie tego, na co wcześniej nie mieliśmy czasu. To również potencjalny "ból niefizyczny" (jak to pięknie zostało ujęte w piosence zespołu "Perfect").
Jeżeli nie przeżyłeś danego Ci czasu po swojemu, jeżeli nie udało Ci się konstruktywnie rozwiązać kryzysów, jeżeli w którymś momencie utknąłeś i kolejne lata to już tylko "trwanie" - to na zakończenie swojej życiowej podróży będziesz się musiał zmierzyć z ogromnym bólem i cierpieniem, które jest dużo bardziej dojmujące, niż jakakolwiek choroba ciała.
Nie zrealizowałeś jeszcze swojej pasji? Masz jeszcze czas? To wspaniale! Dobrze się więc zastanów co zamierzasz z nim zrobić? Jak chcesz przeżyć resztę swojego Życia?
Źródła:
Bill Harris, https://www.centerpointe.com/
https://pl.wikipedia.org/wiki/Erik_Erikson
https://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_rozwoju_psychospołecznego
https://blogging.org/erikson-stages-of-development/
Sprawdź także: