Sokrates (469-399 p.n.e.) jest obok Platona i Arystotelesa, uznawany za największego filozofa starożytności. Był postacią na tyle ważną, że okresy w historii filozofii dzieli się na przedsokratejskąi posokratejską.
Przypisywana mu Metoda Sokratejska to sposób prowadzenia dialogu, a zarazem docierania do prawdy. Jej zasady obowiązują do dziś i można szybko dostrzec związek ze stosowanym współcześnie coachingiem.
Pisałem o tym m.in. w dedykowanym poście Czy coaching pojawił się jeszcze przed Chrystusem? Czyżby więc był pierwszym dobrym coachem na świecie? Przyjrzyjmy się temu poznając jego biografię, filozofię i styl pracy, jak również smakując cytaty Sokratesa.
Sokrates - Biografia Krótka, Życie, Nauczanie, Ciekawostki
Kim był? Na pewno był wybitnym myślicielem, który nie był zainteresowany postulowaniem prawd, ale badaniem samych podstaw myśli. Nie brał niczego za pewnik i to do niego należy sławne stwierdzenie:
"Wiem, że nic nie wiem."
Jak pisze Wikipedia, wcielał się w rozmowie w postać łaknącego prawdziwej wiedzy prostaczka (eironeia, ironia, postawa „udawanej skromności”), który od swojego rozmówcy (alazoneia, postawa “chełpliwej próżności”) pozornie oczekuje pouczenia i pomocy w poszukiwaniu prawdy.
W dyskusji stosował wypracowane przez siebie metodę majeutyczną i metodę elenktyczną. Uważając, że sam nic nie wie i prawdziwej wiedzy dopiero poszukuje, starał się nie tyle przekonać rozmówców do swoich poglądów, lecz wskazać na błędność ich poglądów lub wydobyć z nich ukrytą wiedzę.
Metoda elenktyczna polegała na sprawdzaniu wartości i zbijaniu twierdzeń rozmówcy poprzez wyprowadzanie z nich konsekwencji doprowadzających w końcu do tezy absurdalnej lub sprzecznej z twierdzeniem pierwotnym. Była metodą negatywną, która wskazywała na niepewność i brak ugruntowania tego, co rozmówca uważał za wiedzę, a co w rzeczywistości okazywało się jedynie mniemaniem. Rozmowa prowadzona była do momentu, aż rozmówca przyznawał, że nic nie wie na dany temat.
Metoda majeutyczna (inaczej „położnicza”) była z kolei metodą pozytywną. Polegała na tym, że poprzez dyskusję filozof starał się pomóc ukrytej wiedzy „przyjść na świat”. Stosował ją tylko wobec osób, w których drzemała taka nieuświadomiona wiedza. Nie był więc osobą pouczającą, a jedynie pomocnikiem, który sam także się uczył.
Czyż nie brzmi to jak esencja współczesnego Coachingu?!
Sam filozof mówił o sobie, że jest jak bąk, który ma użądlić, aby pobudzić. Platon wspominał to takim słowami:
Jak bąk z ręki boga puszczony siadał miastu na kark; ono niby koń wielki i rasowy, ale taki duży, że gnuśnieje i potrzebuje jakiegoś żądła, żeby go budziło.
W filozofii interesował go głównie człowiek. Nie badał natury bytu lub kosmosu.
Nauczał głównie na ulicy, prowadząc liczne rozmowy i często spacerując. Poszukiwał definicji pojęć i zrozumienia cnót, które mogłyby stać się pewną, niepodważalną podstawą dobrego życia.
Sam był przykładem wielkiej integralności – życia w zgodzie z wybranym przez siebie powołaniem oraz wyznawanymi wartościami. Nawet, jeżeli ceną za to miała być śmierć, o czym w dalszej części tego felietonu.
Nie pozostawił po sobie żadnych dzieł, a jego sylwetkę i historię możemy poznawać dzięki pismom jego największego ucznia, Platona (który uczynił go główną postacią większości swoich dialogów) oraz pismom Ksenofonta (Obrona Sokratesa, Wspomnienia, Uczta).
Stąd też dysponujemy dużo pewniejszą wiedzą nt. poglądów Sokratesa i metod, które stosował w swojej filozofii, niż nt. jego życia.
Sokrates - ciekawostki, życie i działalność - informacje najważniejsze
Sokrates urodził się w Atenach w 469 r. pne, jego ojciec był kamieniarzem i brał udział w budowie Partenonu. I tu pierwsza ciekawostka. Jego matka była położną, którą filozof uważał za swoją mentorkę. Stąd być może nazwa stworzonej potem metody majeutycznej, w której filozof pełnił rolę Akuszera Prawdy. W tym miejscu zatrzymajmy się przez chwilę w opisie jego biografii.
Czyż sformułowanie "Akuszer Prawdy" nie jest wspaniałym określeniem dla dobrego coacha?
Podążając dalej śladami jego biografii, warto podkreślić, że w swoim życiu zajmował się nie tylko filozofią, a swoje poglądy potwierdzał czynami. I tu kolejna ciekawostka dotycząca cnoty odwagi.
Walczył jako żołnierz Aten. W roku 440 uczestniczył w pacyfikacji wyspy Samos, a później wziął udział w wojnie peloponeskiej, walcząc w bitwach pod Potideją (w r. 429), pod Delion (w r. 424) i pod Amfipolis (w r. 422). Wg podań wykazał się w tych bitwach wielką odwagą. Ratował rannych towarzyszy. Opuszczał pole bitwy w spokoju, czym wzbudzał szacunek u wrogów. Uważał bowiem, że kto ucieka z pola bitwy - boi się śmierci, a kto boi się śmierci, nie rozumie prawdziwie sensu życia.
A ponieważ wspomnieliśmy o wyspie Samos, warto choćby wspomnieć innego wielkiego filozofa, który z tej wyspy pochodził. To Epikur, jeden z głównych przedstawicieli filozofii hellenizmu, twórca systemu filozoficznego zwanego od jego imienia epikureizmem. Obydwu mędrców dzieliło prawie jedno stulecie (Epikur był młodszy).
Jeśli chodzi o inne prywatne wątki jego biografii, to najbardziej znaną ciekawostką jest to, że w późnym wieku ożenił się ze znaną z trudnego charakteru Ksantypą i miał z nią trzech synów. To doświadczenie wpłynęło na jego przemyślenia nt. życia (zwłaszcza nt. starości i relacji międzyludzkich) i zostało odzwierciedlone w kilku, pełnych poczucia humoru, cytatach.
Spacerował po agorze boso i w starym płaszczu. Z reguły szukał rozmówców, przyciągając do siebie przeważnie ludzi młodych, pochodzących z możnych rodów. W przeciwieństwie do Sofistów nie brał pieniędzy od uczniów.
Jedna z historii opowiada o tym, jak zamożny Ateńczyk chciał go zatrudnić, by kształcił jego syna. Filozof poprosił go o zapłatę 500 drachm. Możnemu wydawało się to jednak zbyt wysoką ceną. Stwierdził, że za takie pieniądze może sobie kupić osła . Filozof poradził mu więc, żeby zwierzę kupił – miałby wtedy w domu dwa osły.
Z zgodzie z wyznawanymi przez siebie poglądami pełnił też role publiczne. Np. jako prytan (stgr. wysoki urzędnik) odważnie sprzeciwiał się Ateńczykom, którzy bezprawnie żądali ukarania śmiercią dowódców floty po zwycięskiej bitwie w pobliżu wysp Arginuz (w r. 406). Podobną odwagą cywilną wykazał się, gdy nie wykonał polecenia trzydziestu tyranów w sprawie aresztowania demokraty Leona z Salaminy.
Odważny i niezłomny w swych przekonaniach stawał się coraz bardziej niewygodny dla ówczesnych polityków. W roku 399 p.n.e. oskarżono go o bezbożność, psucie młodzieży i osadzono w więzieniu. Tam towarzyszyli mu przyjaciele i uczniowie. Nie skorzystał z możliwości ucieczki, jaką dla niego przygotowali. Do końca chciał być wierny prawu, nawet temu, które uznawał za niedoskonałe. Trzydzieści dni oczekiwania w więzieniu na wyrok spędził na rozmowach i nieustannym zgłębianiu prawdy. Ostatecznie skazano go na karę śmierci (399 r. pne). Wtedy spokojnie wypił kielich cykuty (co przedstawia obraz z nagłówka tego postu).
Uroda i charakter
Był po prostu brzydki. Miał wyłupiaste oczy, wydętą wargę i delikatnie mówiąc, nie należał do smukłych osób. Jak sam to określał, miał "nad miarę rozrosły brzuch". Nie przywiązywał też żadnej wagi do zewnętrznego wyglądu i strojów, w związku z czym wielu Ateńczyków uważało go za dziwaka. I niezależnie od pogody, zimą i latem, nosił ten sam płaszcz i te same sandały lub chodził boso.
Może zaciekawi Cię również fakt, że jego fizyczne zdrowie było legendarne. Zarówno na wojnie, kiedy służył jako żołnierz, jak i w czasie sympozjonu, kiedy nikt nie potrafił dorównać mu w piciu. Po całonocnej biesiadzie, następnego dnia już od samego rana był pierwszym gotowym do filozofowania.
Codziennie ćwiczył się w cnocie odwagi, wstrzemięźliwości, pokory oraz panowania nad potrzebami ciała i umysłu. Nie uważał się za mędrca.
Nauczanie - wiedza, prawda, dobro
Być może więc powyższe informacje pozwolą lepiej zrozumieć dlaczego dla tego filozofa cnota była dobrem bezwzględnym (czym przeciwstawiał się relatywizmowi Sofistów). Cnota była też dla niego dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią. Potwierdził to swoją postawą, kiedy został niesprawiedliwie uwięziony i skazany na śmierć.
Dążył do zdobywania wiedzy, ale nie było to tylko sztuką dla sztuki. Wierzył, że za wiedzą stoi prawda, a za prawdą dobro i cnota. Bez wiedzy nie można czynić dobra, ani być szczęśliwym. Natomiast zło jest popełniane albo nieświadomie, albo z powodu braku wiedzy.
Przez dobro rozumiał dobro moralne, wspólne dla całego rodzaju ludzkiego, np. sprawiedliwość, odwagę czy zdolność panowania nad sobą. Wyróżniając je, stał się tak naprawdę twórcą etyki.
I co, rzadko ma miejsce, był chodzącym przykładem wyznawanych przez siebie cnót, np. odwagi:
odwagi filozoficznej w rozmawianiu i prowadzeniu siebie i ludzi do źródła prawdy,
odwagi cywilnej objawiającej się w wierności swoim zasadom i nie poddawaniu się presji kogokolwiek,
odwagi fizycznej wobec walki wręcz, zagrożenia życia oraz warunków przyrody (zimna, gorąca, deszczu),
odwagi bycia sobą, akceptacji siebie takim jakim się jest, w swojej unikalnej urodzie i niedoskonałości
Sam zawsze podkreślał, że również nie zna najlepszej definicji cnoty, a jego mądrość polega jedynie na tym, że wie, czego nie wie. Rozmówców nigdy nie traktował jak wrogów. Pragnął poprzez wspólne rozumowanie odkryć uniwersalne wartości.
Uważał, że za wiedzą stoi prawda, za którą z kolei stoi dobro. Wierzył, że najwięcej możemy się nauczyć poprzez prowadzenie dialogu z innymi ludźmi. Wg niego właśnie poprzez dyskusję i zadawanie pytań najszybciej dociera się do wiedzy (tak działa dobry coach). I był o tym tak dogłębnie przekonany, że zwykł powtarzać następujące słowa:
„Nie nauczą mnie niczego kwiatki, czy drzewa, lecz tylko drugi człowiek”.
Sokrates - cytaty najsłynniejsze w porządku alfabetycznym
Zakończymy teraz tę krótką biografię tego wybitnego myśliciela i przedstawmy najsłynniejsze cytaty Sokratesa. To różnorodne sentencje i stwierdzenia, które wypowiedział, cytaty pięknej urody i często z dużą dawką poczucia humoru. Zwłaszcza wtedy kiedy dotyczą filozofów i starości. Ale również cytaty o nie poddawaniu się oraz pełne refleksji złote myśli dotyczące życia i śmierci.
Sokrates - cytaty, złote myśli, aforyzmy
A złota obym miał tyle, ile ani unieść, ani uciągnąć nie potrafi nikt inny, tylko ten, co zna miarę we wszystkim.
Bać się śmierci jest tym samym, co mieć się za mądrego, nim nie będąc.
Bez refleksji istnienie ludzkie nie ma sensu.
Błąd jest przywilejem filozofów, tylko głupcy nie mylą się nigdy.
Ci, których najtrudniej jest kochać, potrzebują tego najbardziej.
Często język wyprzedza myśli.
Człowiek jest mądry, tylko wtedy gdy, zdając sobie sprawę ze swej niewiedzy, dąży do nauki.
Człowiek, który jest nieszczęśliwy, to ten, który nie wie, czego chce.
Człowiek nie żyje, aby jadł, ale je, aby żył.
Człowiek nie jest nigdy zły dobrowolnie.
Dla cierpiących najmniejsza radość jest szczęściem.
Długie szaty krępują ciało, a bogactwo - duszę.
Jak większym jest szczęściem być zdrowym niż bogatym, tak mniejszym jest nieszczęściem ubóstwo niż choroba.
Jedyną prawdziwą wiedzą jest wiedza, że nic nie wiemy.
Jeżeli język nie jest poprawny, to, co powiedziano, nie jest tym, co zamierzano powiedzieć. Jeżeli to, co powiedziano, nie jest tym, co zamierzano powiedzieć, nie zostanie zrobione to, co być powinno.
Kto będzie miał dobrą żonę, ten będzie szczęśliwy, kto będzie miał złą, zostanie filozofem. :-)
Mądrość polega na tym, aby wiedzieć, czego na pewno się nie wie.
Najmądrzejszy jest, który wie, czego nie wie.
Najpierw musisz zrozumieć siebie. Kluczem do zdobycia mądrości jest niepoddawanie się pozorom. Musisz pokazać siłę, aby odrzucić wszystko, co cię ogranicza, a potem przyjąć boskość, która jest twoim prawdziwym dziedzictwem.
Najtrudniejszym zadaniem w życiu człowieka jest samodoskonalenie.
Najważniejszą wiedzą jest wiedza o moralności i etyce.
Niech nikt we mnie nie szuka boskiej mądrości, albowiem jestem człowiekiem i wiem jedno: to, że jestem głupcem.
Nieprawdaż, że czasem, kiedy wiatr wieje jeden i ten sam, to jeden z nas marznie, a drugi nie? I jeden marznie lekko, a drugi mocno?
Niezbadane życie nie jest warte życia.
Pragnie się tego, czego się nie ma, nie można przecież czegoś chcieć, kiedy się już to ma - skoro więc filozof pragnie mądrości, to nie może być mądry.
Prawdę należy poszukiwać nie na zewnątrz, lecz wewnątrz siebie.
Puste worki nadyma wiatr, bezmyślnych ludzi - próżność.
Szczęście jest przyjemnością wolną od wyrzutów sumienia.
Sprawiedliwość jest odmianą mądrości.
Strzeż się ludzi, którzy są pewni tego, że mają rację.
Takie czasy nastały, że jak chcesz z kim mądrym pogadać, musisz rozmawiać sam ze sobą.
Tam, gdzie chodzi o to, co sprawiedliwe, piękne i dobre, nie powinniśmy troszczyć się o opinie ogółu.
W zimie potrzebne jest ciepłe okrycie, w starości - brak zmartwień.
Weź tyle, ile potrzebujesz, daj tyle, ile możesz.
Wiem, że nic nie wiem.
Znajdujesz to, czego szukasz, umyka ci to, co zaniedbujesz.
Życie bezmyślne nie jest warte życia.
ps.
Temu wybitnemu filozofowi często przypisuje się słowa "Poznaj samego siebie". Ale raczej nie jest to prawda. "Poznaj samego siebie" (gr. gnōthi seauton, łac. nosce te ipsum), to wg wielu źródeł jedna z siedmiu maksym pochodzących od mędrców starożytnej Grecji i znajdujących się na frontonie świątyni Apollina w Delfach. Prawdą jest natomiast, że ta maksyma zaliczana jest do jednych z największych mądrości cywilizacji zachodniej.
Zobacz także: