Konfucjusz pozostaje jednym z najważniejszych filozofów w historii całego świata, a także jednym z tych, którzy wywarli największy wpływ na myśl zachodnią, w szczególności na chrześcijaństwo (niespodzianka?). I choć sam ponoć nie pisał, to idee tego myśliciela i nauczyciela, określane jako konfucjanizm, zebrane zostały przez jego uczniów i przekazane światu w różnych formach.
Ta krótka biografia pozwoli nam zrozumieć kim był Konfucjusz. Cytaty oraz kilka smakowitych ciekawostek nt. Konfucjusza okraszą tę opowieść. Wyjaśnimy też wpływ, jaki konfucjanizm i cała nauka Konfucjusza wywarły na rozumienie roli jednostki w społeczeństwie i pokażemy jak próbowano jego samego i jego naukę wykorzystać w nie zawsze uczciwy sposób.
Ten chiński filozof był niewątpliwe jedną z tych osobowości, które co jakiś czas pojawiają się na świecie i odciskają na nim jedyne w swoim rodzaju piękno. O jego wielkości świadczą nie tylko jego nauki, ale własne życie. Cytaty Konfucjusza są również niezwykłej urody, a kilka z nich do dziś należy do najczęściej wymienianych złotych myśli.
Krótka Biografia Konfucjusza
Jego przemyślenia były niezwykle uniwersalne, a konfucjanizm i cała nauka Konfucjusza zyskały całkowicie ponadczasowe znaczenie. M.in. wypracował on szereg wartości, które były niezbędne do sprawnego funkcjonowania całego społeczeństwa. Zobaczmy więc czym był konfucjanizm i przedstawmy pokrótce najważniejsze zasady tej filozofii.
Główne zasady Konfucjanizmu
Głównym tematem rozważań Konfucjusza było codzienne życie ludzi i stabilność społeczeństwa. Jego zdaniem istnieje pięć podstawowych cnót:
humanitaryzm,
praworządność,
poprawność,
mądrość
i lojalność.
Cnoty te z kolei realizują się w pięciu powinnościach, czy też fundamentalnych relacjach społecznych:
między panującym i urzędnikiem,
ojcem i synem,
starszym i młodszym bratem,
mężem i żoną
oraz między przyjaciółmi.
Wg niego moralność jednostki i podstawowa rola rodziny jest fundamentem i gwarantem stabilności całego państwa. Dużą rolę w kształtowaniu ładu społecznego odgrywa również wykształcenie, obejmujące nie tylko umysł, ale także aspekty serca i ducha.
Życie Konfucjusza
Konfucjusz urodził się w roku 551 pne, w małej chińskiej wiosce w powiecie Lu, obecnie zwanej Shan-tong. Był dzieckiem z drugiego małżeństwa swojego ojca z rodu Kong, który w chwili narodzin syna miał już ponad 60 lat i zmarł, kiedy Konfucjusz miał 3 lata.
Pierwotne imię Konfucjusza brzmiało Kong Fu-tzu (co oznaczało Mistrz Kong), ale po łacinie otrzymało brzmienie „Konfucjusz”.
Ojciec Konfucjusza miał już dziewięć córek z pierwszego małżeństwa, ale nie chciał umrzeć nie posiadając syna. Zawarł więc umowę z biednym wdowcem, który oddał mu swoją najmłodszą córkę. Przyszła matka Konfucjusza miała wtedy zaledwie 13 lat.
Ród ojca Konfucjusza należał do bardzo szlachetnej, choć zubożałej linii. Jego przodkami byli przyrodni brat ostatniego cesarza z dynastii Shang oraz krewny, który był księciem Szung.
Jednakże kontrowersyjny charakter drugiego małżeństwa ojca skazał matkę przyszłego filozofa oraz samego filozofa na życie w odcięciu od rodziny. Śmierć ojca Konfucjusza pozostawiła jego matkę w ogromnych kłopotach finansowych. Udało jej się jednak zapewnić chłopcu doskonałe wykształcenie, w czym na pewno pomógł fakt, że już od najmłodszych lat wykazywał on ogromną chęć do nauki.
Podobno od najmłodszych lat Konfucjusz był wielkim miłośnikiem książek i już w bardzo młodym wieku potrafił sam celebrować złożone rytuały swoich czasów. Mówi się też, że nie był szczególnie przystojny, bo miał dość dużą głowę.
Na imię miał Qiu (丘), czyli „pagórek”, prawdopodobnie z powodu wypukłego czoła, według wierzeń Chińczyków, znamionującego inteligencję. Zwany był też Zhongni (仲尼). Dzieciństwo spędził w Qufu pod Yanzhou, gdzie od małego fizyczną pracą musiał zarabiać na siebie i swoją matkę.
Mając 15 lat podjął naukę, którą sam opłacał wytężoną pracą. Posiadając początkowo jedynie umiejętność strzelania z łuku, był nadzorcą stad owiec i wołów.
W wieku 19 lat ożenił się i rozpoczął karierę urzędniczą. Zdobył sławę człowieka niezwykle uczonego. Był kolejno naczelnikiem spichlerzy, nadzorcą pól książęcych i ludzi doglądających zwierząt ofiarnych.
Niewiele wiadomo o synu Konfucjusza. Z kolei wnuk filozofa, był jedną z wielkich postaci konfucjanizmu. Nazywał się Kong Ji.
W 530 p.n.e. założył szkołę, w której uczono pisma, zasad zachowania się i podstawowej wiedzy. Po wybuchu buntu w państwie Lu musiał uciekać do sąsiedniego państwa Qi. Po powrocie do Lu został zarządcą u następnego władcy, a później jego bliskim doradcą.
Naprawianie państwa rozpoczął od reformy uciążliwego systemu podatkowego (był zwolennikiem niskich podatków). Domagał się powierzenia przywództwa „ludziom szlachetnym i uczonym”, bez względu na ich pochodzenie.
Od 498 p.n.e. jego uczniowie zaczęli obejmować najwyższe stanowiska w rządzie. Około 497 p.n.e. wprowadził politykę burzenia murów w miastach zbuntowanych rodów, co wywołało wielką rewoltę i zmusiło go do opuszczenia księstwa.
W wyniku tego przez kilkanaście lat błąkał się po sąsiednich państwach w towarzystwie kilku uczniów, starając się o posadę u różnych władców. A ponieważ nie znalazł zrozumienia u żadnego z nich - często wręcz przymierał głodem.
W 483 p.n.e. wrócił do Lu i zadowolił się pozycją nauczyciela. Prawdopodobnie nie zgromadził za życia wielu uczniów, choć niektóre źródła konfucjańskie wyolbrzymiają ich liczbę nawet do 3 000. Według legendy, gdy umarł w 479 pne, uczniowie opłakiwali go przez 3 lata, a najwierniejszy uczeń Konfucjusza, Zigong, spędził na grobie mistrza 6 lat, powtarzając:
„Od początku ludzkości aż do dziś nie było człowieka równego Konfucjuszowi”
Ten wielki chiński filozof pochowany został w Qufu, gdzie do dziś znajduje się jego grób. Rośnie tam las pokrywający obszar o średnicy ponad 8 kilometrów, który według legendy wyrósł z kilku drzew zasadzonych przez uczniów Konfucjusza w hołdzie jego pamięci i wpływowi jaki wywarł na chińską kulturę.
Nauczanie Konfucjusza
Konfucjanizm w pierwotnej wersji nie był religią, lecz systemem etycznym, nauką tego, jak być dobrym, społecznie wartościowym człowiekiem. Sam Konfucjusz podejrzliwie odnosił się do religii, gdyż widział w niej niebezpieczny zabobon. Gdy był bliski śmierci nie pozwolił, by się za niego modlono. Urzekał ludzi swą uczciwością, prawością i nauczycielskim entuzjazmem.
Filozof chiński twierdził, że zmysł moralny u człowieka jest odpowiednikiem kosmicznego porządku natury. W swej nauce w ogóle nie odwoływał się do sił nadprzyrodzonych, jako jedyny z twórców wielkich doktryn nie twierdził, że pochodzi ona z jakiegokolwiek boskiego źródła czy też natchnienia niedostępnego dla innych ludzi.
Ten chiński filozof był tradycjonalistą stojącym na straży szeroko pojętej tradycji. Nauczał nienagannych manier i użyteczności dla państwa i społeczeństwa.
Uważał, iż z każdej nazwy wynika coś, co tworzy istotę rzeczy, do której dana nazwa się odnosi. Rzeczy więc powinny pozostawać w zgodzie z tą idealną istotą. Czyli rzeczywistość powinna odpowiadać nazwie ją określającą. Z każdej nazwy, określającej stosunki społeczne, wynikają konkretne obowiązki i odpowiedzialność. Władca, minister, ojciec i syn - osoby noszące te nazwy, muszą spełniać obowiązki wynikające z nazwy. Znaczenie Konfucjusza dla Chin było przeogromne. Chińska kultura zmieniła się nieodwracalnie pod wpływem jego koncepcji.
Bardzo często nauczał on o człowieku ren (humanitarnym), który posiada wiele cnót połączonych w sobie. Wtedy można humanitarność rozumieć jako cnotę doskonałą. A w codziennej praktyce humanitarności musi się odzwierciedlać troska o innych. To do niego należy sławne powiedzenie:
"Nie czyń innym, czego dla siebie nie pragniesz" ("Dialogi" XII, 2)
Z idei prawości i praworządności Konfucjusz wyprowadził zasadę działania bez nagrody, ponieważ każdy człowiek ma obowiązki, które musi wypełniać.
Wartość wynikająca z działań nie leży w efekcie, lecz w podjętym wewnętrznym wysiłku. Należy działać wypełniając obowiązki, a efekty powierzyć woli Niebios, losowi, przeznaczeniu (ming).
Rozumieć ming znaczy rozumieć nieuniknioność świata i w związku z tym nie zwracać uwagi na zewnętrzne porażki lub powodzenia, a działać i wypełniać swoje obowiązki. Efektem takiego działania jest szczęście, ponieważ jesteśmy wolni od niepokoju o powodzenie naszych działań i od lęku przed porażką.
Podsumowując, można powiedzieć, że konfucjanizm i nauka Konfucjusza, to system, który podkreślał znaczenie ciężkiej pracy, lojalności, poświęcenia, uczenia się i porządku społecznego.
I tu pierwsza ważna ciekawostka. Przez tysiąc lat, chińscy uczniowie na początku każdego ranka podnosili ręce okazując tym szacunek Konfucjuszowi. A dzieci recytowały sentencje Konfucjusza, dopóki nie zostały trwale zapisane w ich pamięci. To pokazuje jak wielkie było jego znaczenie dla rozwoju chińskiej kultury i tożsamości.
Ostatecznie w II wieku n.e. konfucjanizm został uznany w Chinach za ideologię państwową, a jego samego uhonorowano tytułem Największego Mędrca-Nauczyciela. Ok. 175 roku n.e. jego maksymy wykuto na kamiennych tablicach, których fragmenty zachowały się do dziś.
W 555 r. wydano dekret cesarski nakazujący wybudowanie świątyni ku czci filozofa w każdym mieście, będącym siedzibą władz okręgu. W r. 637 rozpoczęto umieszczanie wizerunków tego chińskiego filozofa w szkołach.
Za panowania dynastii Tang do wyżej wspomnianego tytułu Największego Mędrca-Nauczyciela dodano tytuł Najwyższego Mistrza (665 r.), honorowy tytuł królewski (739 r.), a także tytuł Pierwszego Świętego (1013 r.). Tak więc, podobnie, jak w przypadku historii innych wybitnych nauczycieli, jego nauki nie zostały dobrze zrozumiane przez ludzi lub, delikatnie mówiąc, rozwinięte w kierunku, którego sam Mistrz by nie chciał.
Kolejnym ważnym wydarzeniem w historii budowania jego kultu było nadanie mu, za panowania dynastii Song, honorowego tytułu cesarskiego (1048 r.). Panowanie dynastii Yuan i Ming przyniosło ogłoszenie go Wielkim Nauczycielem Narodu oraz Najdoskonalszym, Najprzenikliwszym, Najcnotliwszym Nauczycielem.
Ponad 70 jego bezpośrednich uczniów zostało wybitnymi uczonymi chińskimi. Przypisuje im się zredagowanie najważniejszych ksiąg, które składają się na tzw. „klasykę konfucjańską”:
„Pięcioksiąg konfucjański” (do którego należy też sławna "Księga Przemian", Yijing) oraz
„Czteroksiąg konfucjański” (do którego należy również „Księga Mencjusza” ).
Zbiór tych dzieł do 1905 roku stanowił podstawę egzaminów dla kandydatów do służby państwowej w Chinach.
Ciekawostki nt. Konfucjusza
Wpływ Konfucjusza był tak wielki, że odzwierciedlił się również w chińskiej kuchni. Nie jest przypadkiem, że potrawy te sporządzane są według równowagi pięciu smaków głównych, a z ich jedzeniem związana jest określona etykieta oraz filozofia. Jest to najbardziej różnorodna i zaskakująca kuchnia świata. Podstawowymi smakami są: słodki, słony, kwaśny, gorzki i ostry. A każde prawdziwe chińskie danie, którego spróbujesz, z pewnością jest połączeniem tych pięciu smaków.
Wg rządu Chin, obecnie na świecie żyje ponad 2 mln potomków Konfucjusza. Tylko w prowincji Shandong, na wschodzie Chin, z której pochodził Konfucjusz, ponad 2 mln osób nazywa się Kong, co – według Komitetu Gromadzenia Danych o Genealogii Konfucjusza – jest gwarancją, iż są potomkami tego myśliciela. Najnowsze dane stanowią rezultat 10-letnich prac i jest to „najpełniejsze i najbardziej systematyczne zestawienie genealogii Konfucjusza” – oświadczył Kong Deyong, który założył komitet i jest potomkiem filozofa w 77. pokoleniu. Pierwsze zestawienie opracowano w 1937 roku i obejmowało ono 600 tys. potomków Konfucjusza płci męskiej. To obecne uwzględnia także kobiety oraz Chińczyków mieszkających za granicą.
Reżim Chin utworzył Pokojową Nagrodę Konfucjusza, która jest ich odpowiednikiem światowej Pokojowej Nagrody Nobla. Wśród laureatów tej chińskiej nagrody są takie "pokojowe indywidualności", jak Władimir Putin (2010) i Fidel Castro (2014). I znów, chyba nie o to Konfucjuszowi chodziło...
We wstępie do tego artykułu wspomnieliśmy o wpływie Konfucjusza na chrześcijaństwo. Należałoby jednak powiedzieć, że to był wpływ na cały humanizm. A ostatnia ciekawostka, którą chcemy się podzielić dotyczy sławnego powiedzenia: "Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe." Być może uważasz, że pochodzi ona z chrześcijaństwa, a nawet przypisałbyś jej Jezusowi. Otóż w żadnej z Ewangelii nie znajdziesz dokładnie takich słów wypowiedzianych przez Jezusa. Kto zatem powiedział "Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe?" Otóż zrobił to Konfucjusz (już pięć wieków przed Chrystusem) i są to wcześniej wspomniane słowa: "Nie czyń innym, czego dla siebie nie pragniesz" lub "Nie narzucaj innym tego, czego sam nie pragniesz."
Konfucjusz Cytaty - życie, nauczyciel, człowiek, mądrość, ren
W tym miejscu warto wspomnieć o jeszcze jednej ważnej księdze, której Konfucjusz sam nie napisał, ale są w niej zawarte jego przemyślenia. To sławne "Dialogi Konfucjańskie", które zawierają zbiór złotych myśli, aforyzmów i przypowieści wielkiego filozofa.
Ta księga składa się z 20 rozdziałów i 473 wierszy i najprawdopodobniej powstała dzięki drugiemu pokoleniu uczniów Konfucjusza. I choć "Dialogi Konfucjańskie" sprawiają wrażenie księgi nieuporządkowanej, to jest jedna rzecz, która bardzo ją spaja. To wspomniane już wcześniej pojęcie "ren". Słowo "ren" występuje w tej księdze ponad sto razy. Dlaczego to ma znaczenie? Kiedy za życia poproszono Konfucjusza, aby prosto wyjaśnił to pojęcie, odpowiedział: "kochać ludzi".
Sięgnijmy więc do mądrości zarówno umysłu, jak i serca i poznajmy najciekawsze cytaty Konfucjusza:
Pytasz mnie, dlaczego kupuję ryż i kwiaty? Kupuję ryż, żeby przeżyć i kwiaty, żeby mieć po co żyć.
Bezużyteczną rzeczą jest uczyć się, lecz nie myśleć, a niebezpieczną myśleć, lecz nie uczyć się niczego
Bez znajomości siły słów nie sposób poznać ludzi.
Brakiem odwagi jest wiedzieć co prawe, ale tego nie czynić.
Człowiek szlachetny stara się, by inni byli dobrzy. Prostak czyni odwrotnie.
Człowiek szlachetny nie szafuje obietnicami, lecz czyni więcej niż przyrzekł.
Człowiek szlachetny kieruje się sprawiedliwością. Człowiek mały – korzyścią.
Cieśla, który chce dobrze robotę wykonać, musi wpierw naostrzyć swe narzędzia.
Dawniej ludzie uczyli się dla samych siebie, dziś robią to na pokaz.
Gdy śmierć nadchodzi, ptak smutno śpiewa, a człowiek dobre wypowiada słowa.
Kto nabytą wiedzę pielęgnuje, a nową bez przerwy zdobywa, ten może być nauczycielem innych.
Lepiej nie zaczynać, niż zacząwszy nie dokończyć.
Mamy dwa życia. To drugie zaczyna się wtedy, kiedy zorientujemy się, że mamy tylko jedno.
Na drzewie dobrych intencji jest wiele kwiatów, lecz mało owoców.
Największym powodem do chwały nie jest nigdy nie upaść, ale umieć podnieść się za każdym razem , kiedy upadniemy
Nie ma znaczenia jak wolno idziesz, tak długo jak nie przestajesz.
Nie narzekaj, że Ci ciężko, jeśli idziesz na szczyt.
Nie narzucaj innym tego, czego sam nie pragniesz.
Nie strzelaj do muchy z katapulty.
Powiedz mi, a zapomnę, pokaż mi, a zapamiętam, pozwól mi zrobić, a zrozumiem.
Przed wkroczeniem na drogę zemsty, wykop dwa groby.
Uczyć się i nie myśleć to strata czasu, myśleć i nie uczyć się to niebezpieczeństwo…
Wybierz sobie zawód, który lubisz, a nigdy nie będziesz zmęczony.
lub
Wybierz pracę, którą kochasz, a nie będziesz musiał pracować nawet przez jeden dzień w swoim życiu.
Żaden lekarz nie może być dobrym lekarzem, jeżeli sam nie chorował.
Jeśli zainspirowały Cię cytaty Konfucjusza i chciałabyś przeczytać jeszcze więcej - bardzo wyczerpującą listę myśli tego chińskiego Mistrza i nauczyciela zebranych w jednym miejscu znajdziesz na WikiQuote.
Zobacz również: