Noam Chomsky to amerykański językoznawca, filozof i profesor lingwistyki oraz jeden z najczęściej cytowanych naukowców na świecie. Wynika to po części z jego bogatej twórczości (napisał ponad 100 książek), ale także z wielu, często przejmujących, cytatów. Nazywany jest ojcem współczesnego językoznawstwa, a zdecydowanie największym wkładem Chomsky’ego w dorobek ludzkości jest jego teoria lingwistyki.
Oprócz krótkiej biografii profesora, dziś chciałbym się podzielić przede wszystkim TEORIĄ MANIPULACJI, którą Chomsky opracował obserwując współczesny świat. Bardzo jestem ciekaw czy, i które punkty, przemówią do Ciebie najbardziej lub spowodują skojarzenie z czymś, co de facto znasz z własnego doświadczenia.
W dalszej części przedstawię również wybrane cytaty Noama Chomsky'ego. Ale sama teoria, którą opracował Chomsky to już świetne cytaty o manipulacji.
Noam Chomsky - biografia krótka
Avram Noam Chomsky, urodził się 7 grudnia 1928 roku w Filadelfii. Jego rodzice byli Żydami, emigrantami z Europy Wschodniej. Ojcem Noama był William Chomsky pochodzący z obszaru obecnej Ukrainy, a matką Elsie Simonofsky, pochodząca z terenu obecnej Białorusi. Ich pierwszym językiem był jidysz. Noam opisywał później życie swojej rodziny, jako rodzaj „żydowskiego getta” i wspominał osobiste szykany, których doświadczył w dzieciństwie ze strony irlandzkich i niemieckich katolików w połowie lat 30. Rodzice byli ludźmi wykształconymi, a ojciec posiadał tytuł doktora nauk w dziedzinie hebraistyki i przez wiele lat piastował stanowisko dyrektora Gratz College.
Chomsky od młodości miał bogate i wszechstronne zainteresowania, a jego największą pasją było językoznawstwo. Sam przyznał, że rozprawa doktorska jego ojca na temat średniowiecznej gramatyki języka hebrajskiego Davida Kimhiego wywarła wpływ na jego późniejsze myślenie o językoznawstwie.
Studiował na Uniwersytecie Pensylwanii, gdzie w 1955 roku uzyskał tytuł doktora w dziedzinie strukturalizmu językoznawczego. Przez wiele lat pracował jako profesor językoznawstwa na renomowanej uczelni Massachusetts Institute of Technology (MIT).
W roku 1949 ożenił się z Carol Doris Schatz, która podobnie jak on była językoznawczynią. Ich małżeństwo trwało 59 lat, do momentu śmierci żony na raka w grudniu 2008. Co ciekawe, w roku 2014, 6 lat po śmierci pierwszej żony, mając 86 lat profesor ożenił się powtórnie i poślubił Valerię Wasserman.
Z pierwszego małżeństwa ma dwie córki, Avivę i Dianę oraz syna Harry’ego. I w tym miejscu warto wspomnieć przede wszystkim o Avivie, która jest profesorem historii i koordynatorem studiów nad Ameryką Łacińską i Karaibami na Uniwersytecie Stanowym Salem w Massachusetts. Wcześniej wykładała w Bates College w Maine i była pracownikiem naukowym na Uniwersytecie Harvarda, gdzie specjalizowała się w historii Karaibów i Ameryki Łacińskiej.
Uznanie na arenie międzynarodowej zdobył głównie dzięki swoim rewolucyjnym teoriom lingwistycznym opublikowanym w drugiej połowie lat 50-ych XX wieku. Jego prace w dziedzinie językoznawstwa, szczególnie Teoria Gramatyki Transformacyjno-Generatywnej, którą stworzył wraz z Morrisem Halle, zmieniły sposób, w jaki ludzie postrzegają i rozumieją język oraz jego strukturę.
Jego publikacja z 1957 roku pt. "Syntactic Structures" była przełomem w dziedzinie językoznawstwa, wprowadzając pojęcie gramatyki generatywnej i gramatyki uniwersalnej. Chomsky twierdził, że ludzki mózg jest zaprojektowany w taki sposób, aby rozumieć struktury językowe i że istnieje uniwersalny zestaw reguł, które rządzą wszystkimi językami ludzkimi.
Jest powszechnie uznawany za jednego z najważniejszych językoznawców XX wieku i jednego z najbardziej wpływowych intelektualistów XXI wieku.
Ale jest nie tylko szanowanym i bardzo cenionym naukowcem. Zasłynął z odważnych, często bezlitosnych poglądów na temat geopolityki i manipulacji, którym podlegamy coraz bardziej we współczesnym świecie. Jest kochany i pogardzany w równym stopniu. Nie stroni od tego, by być słyszanym, zarówno w dobrych, jak i złych czasach. Rozgłos zyskał dzięki swoim często radykalnym poglądom politycznym, które określa jako “libertariański socjalista”. Co w warunkach amerykańskich wymaga ogromnej odwagi. Może ma na to wpływ fakt, że Noam Chomsky jest białorusko-ukraińskiego pochodzenia.
Był zaangażowany w liczne ruchy polityczne, głównie w dziedzinie praw człowieka, demokracji i zagadnień globalnych. Był krytyczny wobec polityki zagranicznej Stanów Zjednoczonych, głównie w kontekście interwencji militarnej i naruszania praw człowieka, często wyrażał swoje kontrowersyjne i krytyczne opinie na ten temat.
Oprócz lingwistyki, jego prace obejmują takie tematy jak globalizacja, kapitalizm, wolny rynek, teoria mediów oraz rola intelektualistów w społeczeństwie.
Jego wpływ na wiele dziedzin nauki, kultury i polityki jest trudny do przecenienia. Chomsky jest nadal aktywny jako publicysta, nauczyciel i wykładowca, inspirując kolejne pokolenia badaczy i myślicieli na całym świecie.
Noam Chomsky: 10 STRATEGII MANIPULACJI SPOŁECZNEJ
Oto 10 strategii, które składają się na opracowaną przez Noama Chomsky'ego teorię, która opisuje jak w dzisiejszym świecie działa przemyślana manipulacja. Cytaty sławnego profesora dotyczące innych powiązanych dziedzin umieszczone są w drugiej części tekstu.
1. Rozpraszaj uwagę
Kluczowym elementem kontroli społecznej jest odwrócenie uwagi od istotnych spraw i zmian dokonywanych przez polityczne i ekonomiczne elity, poprzez ciągłe rozpraszanie uwagi i zalew opinii publicznej nieistotnymi informacjami. Strategia odwrócenia uwagi jest kluczowa, aby zapobiegać zainteresowaniu społeczeństwa podstawową wiedzą z zakresu nauki, ekonomii, psychologii, neurobiologii i cybernetyki. „Utrzymuj opinię publiczną odwróconą od realnych problemów społecznych, poprzez zniewolenie nieważnymi sprawami. Społeczeństwo musi być cały czas bardzo zajęte, bez czasu na myślenie”.
2. Wygeneruj problem i zaproponuj rozwiązanie
Ta podejście jest również określane jako „problem – reakcja – rozwiązanie”. Stwórz taką sytuację (problem), która wywoła u odbiorców żądanie podjęcia natychmiastowych kroków, mających na celu rozwiązanie problemu lub zapobieganie mu w przyszłości. Na przykład: pozwól, by rozprzestrzeniła się przemoc, aby społeczeństwo zgodziło się na zaostrzenie norm prawnych w ochronie własnego bezpieczeństwa, za cenę swojej wolności. Lub wykreuj kryzys ekonomiczny, aby usprawiedliwić radykalne cięcia świadczeń socjalnych.
3. Zmiany wprowadzaj stopniowo
Nie wprowadzaj radykalnych zmian drastycznie lecz stopniowo. Przesuwaj granicę wytrzymałości i akceptacji krok po kroku, aż do granic wytrzymałości, rozbijając zmiany na kolejne lata. W ten sposób przeforsowano radykalne zmiany społeczno-ekonomiczne latach 80 i 90, które doprowadziły do ukształtowania się ekonomii neoliberalnej: minimum świadczeń, prywatyzacja, niepewność jutra, elastyczność zatrudnienia, masowe bezrobocie, wypłaty na niskim poziomie, brak gwarancji godnego zarobku. Wprowadzenie takich zmian jednocześnie wywołałoby rewolucję.
4. Odraczaj zmiany
Kolejny sposób na wprowadzenie niemile widzianej zmiany to przedstawienie jej jako „bolesnej konieczności”, którą nieuchronnie będziemy musieli wprowadzić w przyszłości. Ludziom łatwiej jest zaakceptować widmo przyszłego poświęcenia, niż wprowadzić zmianę od razu. Ponadto społeczeństwa mają tendencję do naiwnej wiary, że „wszystko będzie dobrze” i że być może uda się uniknąć poświęcenia. Taka strategia daje więcej czasu na oswojenie się ze świadomością zmiany. A także, kiedy przyjdzie czas by wcielić ją w życie, na przyjęcie jej w postawie rezygnacji.
5. Mów do społeczeństwa jak do dziecka
Większość reklam i komunikatów kierowanych do opinii publicznej wykorzystuje język oraz sposób argumentowania, jakiego używa się przemawiając do dzieci lub osób umysłowo chorych. A więc uproszczony i wręcz infantylny. Im bardziej chcesz zamglić obraz rzeczywistości swojemu rozmówcy, tym bardziej staraj się infantylizować komunikat. Dlaczego? „Jeśli będziesz mówić do osoby, jakby miała ona 12 lat, to po wpływem sugestii prawdopodobnie odpowie lub zareaguje bezkrytycznie, tak jakby rzeczywiście miała 12 lub mniej lat”.
6. Skup się na emocjach, a nie na racjonalności
Wykorzystywanie emocji to klasyczna technika mająca na celu odstawienie racjonalnej analizy i zdrowego rozsądku jednostki na bok. Co więcej, użycie języka odpowiednio nacechowanego emocjonalnie daje możliwość podświadomego zaszczepienia idei, pragnień, lęków, niepokojów, impulsów, a przez to wywołanie określonych zachowań.
7. Utrzymuj ludzi w ignorancji
Uczyń społeczeństwo niezdolnym do zrozumienia metod sprawowania kontroli. „Edukacja oferowana niższym klasom musi być na tyle uboga i na przeciętnym poziomie, aby przepaść ignorancji pomiędzy niższymi, a wyższymi klasami utrzymywała się, a techniki kontroli pozostawały niezrozumiałe dla niższych klas”.
8. Promuj przeciętność (!)
Spraw, aby społeczeństwo uwierzyło, że bycie głupim, wulgarnym i niewykształconym jest w porządku.
9. Wzmacniaj w ludziach poczucie winy
Pozwól, aby jednostki uwierzyły, że są jedyną osobą winną swoich niepowodzeń przez niedostatek inteligencji, zdolności lub własnych starań. Dzięki temu, zamiast buntować się przeciwko systemowi ekonomicznemu, który stawia jednostkę w niekorzystnej sytuacji, będzie ona żyła w poczuciu winy i dewaluacji własnej wartości. W takim stanie osoba stanie się bierna i niezdolna do podejmowania działań mających na celu zmianę systemu. A bierność oznacza brak rewolucji.
10. Poznaj ludzi lepiej niż oni są w stanie poznać siebie
Przez ostatnich 50 lat szybki postęp w nauce spowodował rosnącą przepaść pomiędzy zasobami wygenerowanej wiedzy, a tym, co jest dostępne (i tłumaczone) dla szerokich mas. Dzięki biologii, neurobiologii i psychologii, elity władzy są w stanie posiąść zaawansowaną wiedzę na temat jednostek, jak i społeczeństwa. To pozwala im poznać człowieka lepiej, niż on sam może znać siebie. Oznacza to, że będąc w posiadaniu tej wiedzy można mieć większą kontrolę nad jednostkami, niż one same nad sobą.
Wg Chomsky'ego propaganda zawsze była sposobem na tworzenie kłamstw i półprawd, które tak naprawdę w żadnym momencie nie odnoszą się do faktów.
Jednak jest doskonałym sposobem na rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji tak, aby ostatecznie uwierzyło w nie jak najwięcej osób. Głównie dlatego, że są one nieustannie powtarzane i bombardują nas ze wszystkich stron.
Oto jedna z sentencji profesora na ten właśnie temat:
„Wszędzie, począwszy od kultury popularnej, na systemie propagandowym skończywszy, istnieje ciągła presja prowadząca do tego, aby ludzie czuli, że są bezradni. A jedyną rolą, jaką mogą odgrywać, jest akceptowanie wszystkich decyzji i ślepe dążenie do nieustannego konsumpcjonizmu”.
Noam Chomsky - cytaty
Warto również zapoznać się z innymi cytatami Chomsky'ego. Nie należą one do najłatwiejszych. Bo często dotyczą globalnych mechanizmów, które rządzą współczesnym światem i w związku z tym wymagają bardzo szerokiego spojrzenia na otaczającą nas rzeczywistość. Będą to złote myśli o kapitalizmie, demokracji, edukacji, wolności, nadziei, prawdzie, kłamstwie, a nawet o Internecie. Można zauważyć, że w centrum tych myśli jest manipulacja. Cytaty na super deser, które są umieszczone na końcu poniższej listy, to między innymi bardzo zdrowa złota myśl o przywództwie.
Jeżeli założysz, że nie ma nadziei, gwarantujesz sobie, że ta nadzieja nigdy się nie pojawi. Jeżeli założysz, że możliwość zmieniania rzeczy istnieje, wtedy pojawia się prawdopodobieństwo, że zmienisz świat na lepsze.
Podstawowy koncept, który przenika zarówno historię współczesną, jaki i nowoczesny liberalizm, to potrzeba marginalizacji publiczności. Ogólna publika postrzegana jest ni mniej, ni więcej jako przepełnieni arogancją wścibscy intruzi, oszołomione stado.
Jeżeli nie wierzymy w wolność słowa ludzi, którymi pogardzamy, nie wierzymy w nią w ogóle.
Sprytnym sposobem na utrzymanie ludzi w bierności i posłuszeństwie jest ścisłe ograniczenie zakresu akceptowalnych opinii oraz pozwalanie na żywe debaty w tym właśnie spektrum – a nawet zachęcanie do bardziej krytycznych i odmiennych poglądów. Daje to ludziom poczucie wolności wyrażania opinii, podczas gdy cały czas założenia systemu są wdrażane poprzez ograniczenia narzucane na zakres debaty.
Większość populacji nie rozumie, co się naprawdę dzieje. I nawet nie ma pojęcia, że nie rozumie
Przypadek po przypadku, zauważamy, że konformizm to łatwa droga, zaś ścieżka do prestiżu i przywilejów prowadzi przez nieustępliwość, przeto niesie ze sobą osobiste poświęcenia.
Oto co zawsze uważałem za esencję anarchizmu: przekonanie, że ciężar dowodu musi być umieszczony na autorytecie. Powinien być ściągnięty, jeżeli autorytet nie jest w stanie go unieść.
Kapitalizm to system, gdzie centralne instytucje społeczne działają w ramach prawa autokratycznej kontroli. Dlatego dana korporacja lub branża jest, jeżeli weźmiemy pod uwagę jej polityczny aspekt, faszystowska; oznacza to, że posiada surową kontrolę na same górze, a na każdym poziomie wymagane jest ścisłe posłuszeństwo – nie ma miejsca na negocjacje czy wymianę. Linia autorytetu jest idealnie prosta. Tak jak jestem przeciwny politycznemu faszyzmowi, tak samo nie zgadzam się z ekonomicznym faszyzmem. Myślę, że dopóki główne instytucje społeczne nie znajdą się w rękach zwykłych ludzi, członków społeczności, nie ma sensu dyskutować o demokracji.
Dziś korporacjom wolno dużo więcej niż mnie albo panu i są dużo lepiej chronione przez prawo. A przy tym prawo wymusza na nich patologiczne działanie. Mają obowiązek maksymalizować zyski. To jest ich najważniejszy cel. Gdyby człowiek tak się zachowywał, uznalibyśmy to za patologię.
Edukacja powinna dostarczać możliwości samospełnienia; w swojej najlepszej formie może zapewnić bogate środowisko pełne wyzwań, aby dana osoba mogła eksplorować na swój własny sposób.
Celem edukacji jest pomoc studentom w dotarciu do punktu, z którego mogą się uczyć się na własną rękę. To właśnie to, co będziesz robić w swoim życiu; nie tylko przyswajanie i powtarzanie materiałów dostarczonych ci przez drugą osobę.”
Elity ekonomiczne nie przepadają za przesadnie niezależnymi młodymi ludźmi. Uświadomiły to sobie już w latach 60. Lepiej jest mieć młodych ludzi pod kontrolą. A czy może być lepszy sposób kontroli niż kredyt, który trzeba spłacać? W interesie architektów nowego porządku było zyskanie większego wpływu na edukację, w związku z tym zaczęły się również zmieniać struktury uniwersytetów. Zamieniają się one w korporacje.
Wolność bez szans życiowych to diabelski prezent, a odmowa zapewnienia takich możliwości to przestępstwo.
Truman był oburzony nieposłuszeństwem Indii. Jego reakcja, nie mniej elegancka niż obecne reakcje na niesubordynację „starej” Europy i Turcji, była taka, że Indie niechybnie „skonsultowały się z Wujkiem Józkiem i Mysim Łajnem [Mousie Dung], Chin”. Biały dostał tu imię, a nie wulgarny epitet. W części mógł to być zwykły rasizm, a być może dlatego, że Truman autentycznie lubił i podziwiał „starego Józka”, przypominającego mu szefa z Missouri, który pomógł mu stawiać pierwsze kroki w polityce. Pod koniec lat czterdziestych Truman uważał, że „stary Józek” to „przyzwoity gość”, ale jest „więźniem Politbiura” i „nie może robić tego, co chce".
Nawet w najbardziej wolnych i demokratycznych krajach sprawujący władzę dokładają wszelkich starań, aby kluczowe kwestie nie dotarły do świadomości obywateli.
Najbardziej skuteczną metodą skrępowania demokracji jest transfer miejsca podejmowania decyzji ze strefy publicznej do instytucji które nie ponoszą odpowiedzialności: królów i książąt, kast religijnych, junt wojskowych, dyktatur partyjnych, albo współczesnych korporacji.
Wybierz temat, jaki ci się podoba: Bliski Wschód, terroryzm międzynarodowy, Ameryka Centralna, cokolwiek to będzie, obraz świata przedstawiany publice ma bardzo odległy związek z rzeczywistością. Prawda pogrzebana jest pod warstwą gmachów pełnych kłamstw. To wszystko to znakomity sukces z punktu widzenia odstraszania zagrożeń dla demokracji, osiągnięty w warunkach wolności, co jest niezwykle interesujące. To nie jest jak w państwie totalitarnym, gdzie wszystko jest wprowadzane za pomocą siły. Te osiągnięcia zostały zdobyte w ramach wolności.
Przejdźmy teraz do najbardziej elementarnej zasady teorii wojny usprawiedliwionej, czyli do uniwersalności. Ci, którzy nie mogą zaakceptować tej zasady, powinni mieć na tyle przyzwoitości, by milczeć na temat dobra i zła lub usprawiedliwionej wojny. Jeśli uda nam się wznieść na ten poziom, pojawią się oczywiste pytania: na przykład, czy Kuba i Nikaragua miały prawo zdetonować bomby w Waszyngtonie, Nowym Jorku i Miami w samoobronie przed trwającym atakiem terrorystycznym?
Internet daje nam dostęp do nadzwyczajnej ilości informacji, opinii i interpretacji. Lecz podobnie jak z każdym innym źródłem, jest użyteczny do momentu, kiedy korzystamy z niego z wyobraźnią i zdrowym rozsądkiem.
Zmiana nie przyjdzie od elit politycznych. Musimy spróbować wybudować coś, co obecny porządek wypchnie i zastąpi.
Jeśli wierzysz w wolność słowa, to wierzysz w wolność głoszenia poglądów, które ci się nie podobają. Goebbels był zwolennikiem wolności wygłaszania poglądów, które mu się podobały. Stalin też. A jeśli ty jesteś za wolnością słowa, to znaczy to, że jesteś za wolnością wygłaszania dokładnie tych poglądów, których nienawidzisz.
Nie powinniśmy gonić za bohaterami, lecz za wielkimi ideami.
Chomsky - publikacje przetłumaczone na język polski:
Językoznawstwo
Lingwistyka a filozofia: współczesny spór o filozoficzne założenia teorii języka. PWN, Warszawa 1977.
Zagadnienia teorii składni. Ossolineum, Wrocław 1982.
O naturze i języku. Axis, 2005.
Trzy elementy projektujące język. W: Prace językoznawcze. UWM Olsztyn. T. 10 2008, s. 241–273.
Polityka
Językoznawstwo i polityka. Oficyna Wydawnicza Diamat, 1989.
Rok 501: Podbój trwa. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999.
Uwagi o anarchizmie. Oficyna Trojka, 1999.
Zysk ponad ludzi: neoliberalizm a ład globalny. Wydawnictwo Dolnośląskie, 2000.
Hegemonia albo przetrwanie: Amerykańskie dążenie do globalnej dominacji. Studio Emka, 2005.
Polityka, anarchizm, lingwistyka. Oficyna Trojka, 2007.
Interwencje. Wydawnictwo Sonia Draga. 2008.
Siła i opinia. Instytut Wydawniczy Książka i Prasa. 2018.
Zobacz także: